વરસાદી વાતોના (દાળ)વડા

બારે મેઘ ખાંગા થયા હોય ત્યારે આપણા જેવા સામાન્ય માણસોને પવનના સુસવાટા અને છાપરા પર બોલતી ધબધબાટી સિવાય કશું સંભળાતું નથી હોતું એવી વરસાદી રાત્રે કવિઓને મોરના ટહુકા અને દેડકાઓનું ગાન સંભળાતું હોય છે! એનાથી પ્રેરાઈને ‘દાદૂર ડકારમ્ મયુર પોકારમ્…’ જેવી પંક્તિઓ પણ લોક સાહિત્યમાં લખાઈ છે. એમાં મોરનો પોકાર એટલે કે ટહુકાઓ તો જાણે સમજ્યા કે વરસાદ આવે એટલે ટહુકવું એ મોરનો સીઝનલ ધંધો છે. પણ આ દાદૂર નું ‘ડકાર’ એ આજ સુધી અમારી આછી-પાતળી સમજમાં નથી આવ્યું! શું અમદાવાદીઓની જેમ દેડકાઓ પણ વરસાદ આવે એટલે દાળવડા જેવું કંઈ ઝાપટતા હશે જેનો ઓડકાર કવિઓ ને સંભળાતો હશે? અમે તો રહ્યા અમદાવાદી એટલે અમને તો પહેલો વિચાર એ પણ આવે કે ભલે દાળવડા માનવસર્જિત હોય પણ અમારા માટે એ પ્રકૃતિના વાદળ, વીજળી અને વરસાદ જેટલું જ વિસ્મયકારક તત્વ ગણાય. આમ છતાં કવિઓને દેડકાનું ડ્રાઉં ડ્રાઉં જ કેમ સંભળાય છે? એમને વરસાદની બુંદાબાંદીમાં સંગીત સંભળાતું હોય તો ઉકળતા તેલમાં પડતા દાળવડાના ડબકા સાથે ઉઠતી કડકડાટીમાં સંગીત કેમ નથી સંભળાતું? કડકડતા તેલમાં તળાતા લીલા કચ્ચ મરચાંના છમકારા પરથી એમને છંદ બદ્ધ કાવ્ય લખવાનું કેમ મન નથી થતું?

ઉપવાસની સીઝન અને દાળવડાની સીઝન સમાંતર ચાલતી હોય છે. જેમ મેનકાએ વિશ્વામિત્રનો તપોભંગ કાર્યો હતો એમજ ઝારા વતી થાળમાં ઠલવાતા ગરમા ગરમ દાળવડા ઉપવાસીઓને ઉપવાસ ભુલાવી ને દાળવડા પર તૂટી પાડવા મજબુર કરી દે છે! અમદાવાદની પોતીકી કહી શકાય એવી આ વાનગી માટેનો અમદાવાદીઓનો પ્રેમ જોઈને વિશ્વ પ્રસિદ્ધ ફાસ્ટ ફૂડ જોઇન્ટસ્ની શૃંખલાના માલિકો આંચકો ખાઈ ગયા છે! એક સમયે પ્રસિદ્ધ પત્રકાર ખુશવંત સિંઘ ગાયિકા રૂના લયલાના બદલામાં બાંગ્લાદેશને ફરાક્કા બંધનું પાણી આપી દેવા તૈયાર થયા હતા. એ જ ખુશવંત સિંઘે કોઈ અમદાવાદી પાસેથી માત્ર એક દાળવડુ માગ્યું હોત તો એ દાળવડુ તો શું અડધું કરડેલું મરચું પણ ન આપત! દાળવડા ચીઝ હી ઐસી હૈ ન છોડી જાયે, ચાહે દુનિયા સારી ભાડ મેં જાયે…

અમદાવાદીઓ માટે ચોમાસું એ વરસાદના બહાને દાળવડા ઝાપટવાની ઋતુ છે. વરસાદ પડે અને દાળવડા ખાવા ન નીકળે એવા અમદાવાદીઓને તો એલ.આઈ.સી.એ જીવન વિમાની રકમ જીવતે જીવ  ચૂકવી આપવી જોઈએ. બેભાન થયેલા અમદાવાદીને ભાનમાં લાવવા માટે પ્રાથમિક ઉપચાર તરીકે ચંપલ કે ડુંગળી સુંઘાડવાની જરૂર નથી! એને ફક્ત દાળવડા સુંઘાડો તો એ તરત બેઠો થઇ જશે. અમે તો ત્યાં સુધી કહીએ છીએ કે ૧૦૮ એમ્બ્યુલન્સમાં પણ જો ગરમ દાળવડાની સગવડ રાખવામાં આવે તો ૫૦% પેશન્ટ તો દાળવડાની સોડમથી સ્થળ પર જ હસતા હસતા બેઠા થઇ જશે!

દાળવડાનો ઘાણ ઉતરતો હોય એ વખતે સામે લાઈનમાં ઉભેલા લોકોના ચહેરા પરની તાલાવેલી વર્લ્ડકપની ટીકીટ માટે લાગેલી લાઈનમાં ઉભેલા લોકોના ચહેરા પર પણ નહિ જોવા મળે! ભગવાન પણ જો અમદાવાદી હોત તો કમ સે કમ અમદાવાદ પર વરસાદની હેલી વખતે વીજળીના ઝબકારા સાથે દાળવડા અને કડાકા સાથે કાંદા-મરચા વરસાવવાનો ઉપક્રમ રાખ્યો હોત.

અમદાવાદમાં કેટલીય એવી જગ્યાઓ છે જ્યાં વર્ષોથી એકધારા સ્વાદિષ્ઠ દાળવડાના ઘાણ ઉતારે છે. જોકે ટ્વિટર, ફેસબુક અને ઇન્સ્ટાગ્રામ પર નાચી કુદીને કેર વર્તાવી રહેલા અત્યારના જવાનીયાને જોતા યુગોથી માણસોનો ઘાણ ઉતારી ઉતારીને હવે ભગવાન પણ થાક્યા હોય એમ લાગે છે. અમુક કિસ્સાઓમાં તો નકરી વેઠ ઉતરતી હોય એમ ચોક્કસ લાગે. અમારા મતે તો એમણે ગોટા- દાળવડાના કારીગર પાસેથી પ્રેરણા લેવા જેવી ખરી! એની જેમ જો રસ લઇ ને માણસોનો ઘાણ ઉતારે તો પૃથ્વી પર આવા લોચા ના થાય! પતિ પત્નીઓની જોડીઓ પણ સ્વર્ગમાં જ નક્કી થતી હોઈ એ પણ દાળવડા સાથે તળેલા મરચાંની જેમ જ હીટ જશે!

અમદાવાદમાં હવે દાળવડાની સાથે ભજીયા, ગોટા અને કાંદાવડાનો પણ ભાવ પૂછાવા માંડ્યો છે. જોકે હજી દાળવડાને ભજીયા, વડા-પાઉં કે દાબેલી જેવી દુકાનો નસીબ નથી થઇ. હજી પણ દાળવડા લારીમાં જ વેચાય છે. અગાઉ તો પહેલા વરસાદ વખતે જ દલ્વાદની લારીઓ આગળ સ્કૂટર અને કારની ભીડ થતી. ઘણાને તો દાળવડાની લારીવાળા સાથે ઘર જેવા સંબંધ થઇ જતા. કોઈ કોઈ જગ્યાએ મહિને હિસાબ કરી શકાય એ માટે ચાની જેમ દાળવડા માટે પણ ડાયરી રાખવાનું પણ ચલણ હતું.

આ વખતે પડેલા ભારે વરસાદના લીધે લારીઓને હોડીમાં અપગ્રેડ કરવાની જરૂર ચોક્કસ જણાઈ હશે. સામે પક્ષે સ્વાદના રસિયાઓ લારી સુધી પહોંચવા માટે તરીને કે રબરની ટ્યુબ લઈને ઝંપલાવવાના સાહસો કરવા ઉપર આવી જાય એવી સ્થિતિ છે. વરસાદના કારણે વારંવાર દાળવડાની લારીએ ધક્કા ન ખાવા પડે એ માટે અમુક રસિયાઓતો દૂધવાળા અને છાપાવાળાની જેમ દાળવડાવાળો બંધાવવાનું પણ વિચારવા માંડ્યા હોય તો નવાઈ નહિ! આઈડિયા તો સારો છે.

सुन भाई साधो …

બધિર: ગીયર પડતા નથી. ગાડી આગળ નહીં જાય.

બહેરી પ્રિયા: તમે ક્યારના મારી છત્રીનો ડટ્ટો મચેડી રહ્યા છો.

—–X—–X—–

—–X—–X—–1094

ફેસબુક સંહિતા: જાતકની ફેસબુક એક્ટિવિટી પરથી એના પૂર્વજન્મ વિષે જાણો

સંસ્કૃતમાં એક સૂત્ર છે – आकृति गुणान कथयति. અર્થાત વ્યક્તિનો દેખાવ જ એની પ્રકૃતિ કહી આપે છે. અમુક લોકો પાસે આનાથી આગળ વધીને વ્યક્તિના દેખાવ, હાવભાવ અને પ્રવૃત્તિ પરથી એના પૂર્વજન્મ વિષે ધારણા કરવાની વિશેષ શક્તિ હોય છે. અમારા ગુજરાતીના શિક્ષક જોષી સાહેબ પાસે એવી શક્તિ હતી. એમને મારામાં શું દેખાયું હશે એ તો ખબર નથી પણ એ મને કહેતા કે તું ગયા જનમમાં વાંદરો હોઈશ. મારા મિત્ર પુષ્કી એટલે કે પુષ્કર સળીકરને એના બાપા કહેતા કે ગયા જનમમાં તું ગધેડો હતો. ખેર, અમારા માટેની ધારણા તો અમારા કરતૂતો જોઇને કરવામાં આવી હશે, પણ શાસ્ત્રોમાં જન્મ કુંડળી, હસ્તરેખા કે શરીર પરના તલ અને લાખા પરથી આગાહી કરવાની પદ્ધતિઓ આપી છે. અમે પણ વર્ષો સુધી અમારા સંપર્કમાં આવેલા લોકોના પૂર્વજન્મ વિશેની ધારણાઓ સાંભળી સાંભળીને એક સંહિતા તૈયાર કરી છે. સદર સંહિતાની મદદથી તમે જાતકોની ફેસબુક પરની પ્રવૃત્તિનો અભ્યાસ કરીને પૂર્વજન્મમાં એ કઈ યોનીમાં જન્મ્યા હતા એની જાતે જ ધારણા કરી શકશો. યાદ રાખજો કે આમાં ફેસબુક પરની પ્રવૃત્તિ પરથી ધારણા કરવાની છે. જેમ કે,

ભેંશ: અમુક જાતકો જાતકો કોઈના ફેસબુક સ્ટેટસ મેસેજ પર એક વાર કોમેન્ટ કર્યા પછી એનું શું થયું એ જોવાની પરવા કરતા નથી! જેમ ભેંશ જેમ પોદળો કર્યા પછી એનું શું થયું એ જોવા પછી આવતી નથી એમજ અમુક જાતકોને ફેસબુક પર ક્યાં પોદળો કર્યો, સોરી ક્યાં કોમેન્ટ કરી એની પણ જાણ હોતી નથી! એમના પ્રોફાઈલ પણ પાણીમાં પડેલી ભેંશ જેવા સુસ્ત ભાસતા હોય છે! આવા જાતકો ગત જન્મમાં ભેંશ હોઈ શકે છે.

ગાય: જે જાતકો કોઈના પણ સ્ટેટસ અપડેટ, ફોટા, નોટ, બ્લોગની લીંક અને કવિતા પર કોમેન્ટ કરવાનું ચુકતા નથી એ લોકો પૂર્વજન્મમાં ગાય હોઈ શકે છે. આવા જાતકો શાક માર્કેટની ગાય જેવા હોય છે. જેમ શાક માર્કેટમાં ફરતી ગાય ગમે તે ટોપલામાં મોઢું ઘાલતી હોય છે બરોબર એમ જ આવી ગાયો કોઈની પણ પોસ્ટ રૂપી ટોપલીમાં મોં ઘાલ્યા વગર રહી શકતી નથી. પોતાની પોસ્ટની સફળતાને Likes અને Commentsની સંખ્યાથી માપતા લોકોને આવી ગાયો ખુશ થવાનું કારણ પૂરું પાડતી હોય છે. ઓળખ ચિન્હ: આવા જાતકોની તર્જની (પહેલી આંગળી) સૂઝેલી હોય છે.

બળદીયા: અમુક જાતકોને ક્યાં શું લખાય એનું ભાન નથી હોતું એટલે ફેસબુક સ્ટેટસનો મર્મ સમજ્યા વગર જે મનમાં આવે એ કોમેન્ટમાં ભરડી મારતા હોય છે. વિવાહના સમયે વરસીની વાતો કરવી કે વકીલોની સભામાં સાચું બોલવાનું ભાષણ આપવું એ એમની પ્રકૃતિ હોય છે. આવા જાતકો પૂર્વજન્મમાં બલીવર્દ એટલે કે બળદ હોઈ શકે છે.   

બંદર એટલે કે વાંદરા: નામ પ્રમાણે જ એક નંબરના અટકચાળા હોય છે! કોઈના પ્રોફાઈલ પર જઈને સળી  કરી આવવાથી લઇને પોતાના સ્ટેટસ મેસેજમાં અવળી આવળી સલાહો આપીને લોકોના ઘરમાં ઝઘડા કરાવવા એમનો મુખ્ય ધંધો હોય છે. કોઈ એક વિષય પર સ્થિર થવું એમની પ્રકૃતિમાં જ નથી હોતું! ફેસબુક પર આ પ્રકારની પ્રવૃત્તિ કરનાર ગત જન્મમાં વાનર હોવાની પુરી શક્યતા છે.

ઊંચી ડાળના વાંદરા: આ એવો વર્ગ છે જે GPSC કે UPSCની એક્ઝામ crack કરી ચુક્યા છે કાં કરતા જાળ કરોળિયાની જેમ અનેક ટ્રાયલો મારીને PSC Cracker in waiting ની પદવી પામી ચુક્યા છે. એ લોકોની પોસ્ટ વાંચ્યા પછી તમને એમ થશે કે પૃથ્વી પર આવ્યા પછી આપણે ખાલી ટાઈમ જ પાસ કર્યો છે; ખરું જ્ઞાન તો આ અવતારો એ જ મેળવ્યું છે. એક તબક્કે એમના લખાણો વાંચનારને એ સમજાઈ જાય કે આપણે નહીં સુધરીએ તો આ જ્ઞાનનો જ્વાળામુખી શાંત નહીં થાય. તલાટી અને LRDના Aspirantsની પોસ્ટ્સમાં તો તમને આ દેશની તમામ સમસ્યાઓનો હલ મળશે. થોડા સમયના સત્સંગ પછી તમને થશે કે આમને ઘરે બેસાડીને સરકાર વિશ્વગુરુ બનવાની તક ગુમાવી રહી છે. આવા કોઈ જાતકો મળે તો તેમને ગત જનમના ઉંચી ડાળના વાનર ગણવા. તલાટી અને એલઆરડીવાળાને બુઢિયાઓની આસપાસ રમતી અને એમની પાસેથી દાવ શીખતી ગત જનમની બચુડીઓ ગણવી. 

ગધેડા:  ફેસબુક પર તમે કોઈ એવા વિરલ કિક બોક્સર્સ જોયા છે જે મૂળ પોસ્ટ કરતા વધારે લાંબી કૉમેન્ટ્ કરતા હોય? એટલું જ નહીં પણ કોમેન્ટમાં સળી કરીને મજા લેતા ટ્રોલર્સ સાથે જેમને હલકી ભાષામાં લાતાલાતી કરવાની ટેવ હોય? આવા જાતકોને પૂર્વ જન્મના વૈશાખનંદન જાણવા. વર્તમાન જનમમાં આવા જાતકોની હાલત હંગમાના રાજપાલ યાદવ – મંદિર કાં ઘંટા – જેવી હોય છે જેમને આવતા જતા લોકો બજાવીને મજા લેતા હોય છે.

બકરી: ‘ઉંટ મુકે આકડો અને બકરી મુકે કાંકરો’ કહેવત મુજબ જે જાતકો ફેસબુક ઉપર ફિલ્મ, રાજકારણ અને રસોઈ, કવિતા, વિજ્ઞાન અને ઇતિહાસથી લઈને ‘ગીલ્લી ડંડાની રમતના કૌશલ્યો’ જેવા કોઈ પણ વિષય પરની ચર્ચામાં ઉલટભેર ભાગ લેતા હોય એવા જાતકો પૂર્વ જન્મમાં બકરી હોઈ શકે. એમને લાંબુ લાંબુ ટાઈપ કરવાની ટેવ હોય છે જે વાંચવાનો કોઈની પાસે ટાઈમ નથી હોતો. છતાં લખાણની લંબાઈને માન આપીને લોકો એમની કોમેન્ટને ‘Like’ કરી દેતા હોય છે!

ઉંટ: અમુક જાતકોને અમેરિકાના પ્રમુખથી લઈને એમની સોસાયટીના પ્રમુખ સુધીની દરેક પ્રખ્યાત કે અજાણી અને લોકપ્રિય કે બદનામ વ્યક્તિઓની ‘પોલ’ ખબર હોય છે અને ફેસબુક પર એના વિષે લખીને દુનિયાને એ જણાવવા માટે હંમેશા તત્પર હોય છે. આવા જાતકો એમના ગત જન્મમાં ઊંટ હોઈ શકે. પોતાના અઢાર દુની છત્રીસ વાંકા છે એની એમને જાણ હોતી નથી! એની સામે ફેસબુક ઉપર દલપતરામની કવિતાવાળા શિયાળ જેવા કેટલાક ફેસબુક યુઝર્સ પણ હોય છે જે લાગ બેસે ત્યારે આવા લોકોને કોમેન્ટમાં ‘અન્યનું તો એક વાંકું, આપના અઢાર છે’ પ્રકારનું લખીને એમની હાવા કાઢી નાખતા હોય છે. અકળાઈને ઉંટ લોકો એ બધાને અન-ફ્રેન્ડ/ બ્લોક કરી દેતા હોય છે. આગળ ઉપર આવા લોકોને પોતાના ઘરનાને પણ અન-ફ્રેન્ડ/ બ્લોક કરવાનો વારો આવતો હોય છે!

શ્વાન: કેટલાક જાતકો ફેસબુક સ્ટેટસમાં શું લખ્યું છે એ વાંચ્યા વગર જ ‘Like’ બટન ક્લિક કરી દેતા હોય છે! કોઈ કુદરતી આવેગની અસર નીચે એમનાથી આમ થઇ જતું હોય છે. એ લોકો સ્ટેટસ વાંચતા નહિ પણ સુંઘતા હોઈ શકે. જાતક પૂર્વજન્મમાં શ્વાન હોય તો જ આ જન્મમાં એનામાં આવા ગુણો આવે એવું અમારું માનવું છે. આવા લોકો બોર્ડ પર કે ચોપડીમાં કોઈ સુવાક્ય લખેલું હોય તો એની નીચે પણ ‘Like’નું બટન શોધતા હોય છે.

કોયલ: કોયલ જેમ પોતાના ઈંડા સેવવા માટે કાગડાના માળામાં મૂકી આવતી હોય છે એમ જ પૂર્વજન્મની કોયલો પોતાની ગેબી વિષયો પરની નોટસ્, ઉઠાંતરી કરેલા ફોટો કે બ્લોગ દ્વારા ઉપાડેલી ઝૂંબેશની લિન્ક્સ બીજાના પ્રોફાઈલ પર મુકી આવતી હોય છે કે એમને ટેગ કરતી હોય છે. પછી પ્રોફાઈલ માલિકના ફ્રેન્ડઝ રૂપી કાગડા આ ઈંડાને યથા શક્તિ સેવતા હોય છે. જો કે ખુબજ સિન્સિયર રીતે લખતા અને પોતાના લખાણની લીંક મિત્રોને રીવ્યુ/ એપ્રીસીયેશન માટે મોકલતા/ પ્રસિદ્ધ કરતા લોકોને આમાં અપવાદ ગણવા.

કૂકડાઓ: કીડો મળે અને કૂકડો જેમ ‘કૂકડે…..કૂ’ કરી મુકે એમ અમુક ફેસબુક યુઝર્સને બ્રેકિંગ ન્યુઝ મળે કે પછી એ કોઈ ફિલ્મના પ્રીમિયરમાં જઇ આવ્યા હોય તો તરત જ પોતાના પ્રોફાઈલ પર ‘કૂકડે…..કૂ’ કરી મૂકતા હોય છે! આવા જાતકો અગાઉના જન્મમાં તામ્રચૂડ એટલે કે કૂકડા હોય છે. આવા કૂકડાઓ  હજુ કલાક પહેલાંજ રીલીઝ થયેલા મ્યુઝીકના ટીઝર્સ સાંભળીને એના ગીતના બે-ચાર શબ્દો સ્ટેટસ અપડેટમાં મૂકીને આપણને ગોટે ચડાવી દેતા હોય છે! બ્રેકિંગ મ્યુઝીકમાંથી એમણે ભલામણ કરેલા ગીતોને બ્રે-ત્રણ મહિના પછી ભોજીયો ભ’ઈએ સુંઘતો નથી – એટલે કે સાંભળતો નથી હોતો – પણ એ લોકો બધા કરતા પહેલાં કંઈ વિશેષ કામ કર્યાનો આનંદ ઉઠાવતા હોય છે.

ચકલીઓ: ‘ચકલી નાની અને ફૈડકો મોટો’ – આ કહેવતને અનુસરતી ગત જન્મની ચકલીઓ પોતાના પ્રોફાઈલ પર ચકલીની સાઈઝના સ્ટેટસ મેસેજીઝ મૂકતા હોય છે પણ એના બહુ ગૂઢ અર્થ નીકળતા હોય છે. એને ‘Like’ કરનારા પાંચ સાત વિરલા જ હોય છે. આવી ચકલીઓના ગુઢ સ્ટેટસ મેસેજ પર કોમેન્ટ કરનારને તો લોકો માનની નજરે જોતાં હોય છે (મતલબ કે આની વાતમાં આ બાબ્ભ’ઈ કે રમણભ’ઈને ટપ્પી પડતી લાગે છે)! બીજાના સ્ટેટસ મેસેજીઝ પર એ લોકોની કોમેન્ટ્સ પણ ચકલીના ચરક જેટલી એટલે કે :), 😛 કે 😀 અને બહુ ખુશ હોય તો Lolz કે ROFL જ હોય છે અને એ પણ ઉપકારના ધોરણે!

મંકોડા: પથ્થર ઉંચો કરો અને નીચેથી મંકોડાનો રાફડો નીકળે બરોબર એમજ ગત જન્મમાં મંકોડા રહી ચુકેલા ફેસબુકરોના અડ્ડા ફિક્સ હોય છે. સામાન્ય રીતે ગોળ હોય ત્યાં મંકોડા હોય એ ન્યાયે મંકોડા પ્રકૃતિના લોકોને શોધવા સહેલા છે. ફેસબુક પર કોઈએ અપલોડ કરેલા પૂનમ પાંડે કે સની લીઓનીના ફોટા નીચેની કોમેન્ટ્સ કે Like કરનારાની યાદીમાં આવા મંકોડા મળી આવશે! એ યાદીમાં તમારા પરિચિત મંકોડાને જોઈને તમને આંચકો ન લાગે એનું ધ્યાન રાખવું!

મધમાખી: મધમાખી જેમ મધ એકઠું કરે એમ જ અમુક જાતકો લોકોના બ્લોગ્ઝ, યુટ્યુબ ચેનલો અને ફેસબુક પ્રોફાઇલો ફેંદી અને અવનવા ફોટા, કવિતાઓ અને લેખથી માંડીને નેટ સર્ફિંગ કરીને ડાઉનલોડ કરેલી એક્સ્લુઝીવ વાંચન સામગ્રી, મુવીઝના પ્રોમોઝ અને મ્યુઝીક વિડીયોઝ પોતાના પ્રોફાઈલ પર શેર કરતા હોય છે. આવા જાતકો પૂર્વજન્મમાં મધમાખીઓ હોઈ શકે છે.

રીંછ: રીંછને મધ બહુ ભાવતું હોય છે. ‘ખોદે ઉંદર અને ભોગવે ભોરિંગ’ કહેવત અનુસાર પૂર્વજન્મના રીંછ ફેસબુક પર અવતર્યા પછી ઉપર જણાવેલી મધમાખીઓએ એકઠા કરેલા મધ પર નભતા હોય છે! એમના પ્રોફાઈલ પરનો લગભગ બધો જ માલ તસ્કરી એટલે કે ઉઠાંતરીનો પરિપાક હોય છે! મીઠા મધુરા મધનો જશ પણ એ લોકો જ ખાટી જતા હોય છે એ કહેવાની જરૂર ખરી?

માછલીઓ (સમંદરની): પૂર્વજન્મમાં વ્હેલ, શાર્ક કે લોહી તરસી પિરાન્હા તરીકે સમુદ્ર ઉપર રાજ કરી ચુકેલા લોકો જાતકો ફેસબુકમાં સેલીબ્રીટી તરીકે પોંખાય છે. મો…..ટ્ટી, બહુ જ મો…..ટ્ટી હસ્તીઓના ફેસબુક પ્રોફાઇલ્સ આ કેટેગરીમાં આવે! ફેસબુકની મર્યાદાને કારણે એ લોકો આપણી ફ્રેન્ડ રીક્વેસ્ટ સ્વીકારી શકતા નથી હોતા અને એનો એમને અફસોસ પણ હોય છે જે એ લોકો પોતાના પ્રોફાઈલ પરિચયમાં વ્યક્ત કરતા હોય છે. ગત જન્મના ઘેટાં આવા સેલીબ્રીટીઓના શિષ્યગણમાં  હોય છે. આવા શિષ્યો એમના આરાધ્યના ગુડ મોર્નિંગ મેસેજ પર પણ વાહ વાહ કરી શકતા હોય છે અને એમને ટ્રોલ કરનારા સાથે દ્વંદ્વ કરવા તત્પર હોય છે. આપણે ફક્ત એમની લીલા જોવાની.

માછલીઓ (એક્વેરિયમની): ગત જન્મમાં એક્વેરિયમમાં રહીને કોઈનું ઘર શોભાવી ચુકેલી માછલીઓ ફેસબુક પર પણ ટોળામાં જોવા મળે છે. માછલીના જેવી ચપળતાથી તેઓ એક-બીજાના પ્રોફાઈલ પર જઇ ને કોમેન્ટસની આપલે કરતી હોય છે! કોમેન્ટસમાં એ લોકો મોટે ભાગે ‘Wow!’, ‘nice pic’, ‘touchy’, ‘Made for each other’, ‘Happy family’, ‘Super like’, ‘Thank you Di’ કે એવું કંઈ જ લખતા હોય છે. આવી મત્સ્યકન્યાઓના પ્રોફાઈલ રંગ બેરંગી માછલીઓથી શોભતા એક્વેરિયમ જેવા દર્શનીય હોય છે!

સાપ : જે લોકો પોતાના પ્રોફાઈલ પર અતિ વિકરાળ ડિસ્પ્લે પિક્ચર મુક્યું હોય પણ એમના પ્રોફાઈલ પર તમને ઝાકળ, પતંગિયા, ટહુકા અને મેઘધનુષને લાગતી કવિતાઓ વાંચવા મળે તો એમને ગત જન્મના બિનઝેરી સાપ જાણવા જે દેખાવથી ભય પમાડે પણ આમ નિરુપદ્રવી હોય!

આંધળી ચાકરણ (રેડ સેન્ડ બોઆ): આંધળી ચાકરણ માટે કહેવાય છે કે એ પંદર દિવસ એક દિશામાં અને પંદર દિવસ બીજી દિશામાં ચાલે (લોકવાયકા મુજબ) એમ અમુક પ્રોફાઈલધારીઓ આજે એક રાજકીય પક્ષના વખાણ કરતા દેખાશે તો કાલે એ જ પક્ષનું ખોદતા પણ દેખાશે. બિલકુલ ડબલ ઢોલકી. આવા જાતકો પૂર્વ જન્મમાં આંધળી ચાકરણ હોઈ શકે.

નાગ : જે ફેસબુક પ્રોફાઈલ પર કોમવાદ, જાતિવાદ, પ્રાંતવાદ, બાવા-સાધુ-સંપ્રદાય, વિચારધારા, રાજકીય પક્ષ કે કોઈ રાજકારણી વિરુદ્ધ સતત વિષ-વમન જોવા મળે એ ગત જન્મમાં મહાભયંકર નાગ હશે એ નક્કી જાણવું! એમના સ્ટેટસ મેસેજમાં ડંખ મળશે અને કોમેન્ટોમાં ફૂંફાડા પણ સંભળાશે! એમનો નાશ કરવા માટે ઠાકુર બલદેવ સિંઘનો સિદ્ધાંત કામે લાગે – ‘સાંપ કો હાથ સે નહીં, પૈરો સે કૂચલા જાતા હૈ ગબ્બર’! પણ એમને છંછેડવા જેવા નહિ.

મણીધરી નાગ: જે લોકો પૂર્વજન્મમાં કોઈ ચાંચીયાના ખજાના પર બેઠેલા મણીધરી નાગ હતા એ એમના ફેસબુક અવતારમાં માહિતીના ભંડાર પર કુંડળી મારીને બેઠા હોય છે. તમારે માહિતી જોઈતી હોય તો તમારે એમને મસ્ત બિન વગાડીને વશ કરવા પડે. પણ ભલે ચુકે જો એમને છંછેડ્યા, તો એ તમારા મોઢે ફીણ લાવી દે! એમના લખાણને ચેલેન્જ કરવું એ નાગના દરમાં હાથ નાખવા બરોબર હોય છે! જોકે એમના ચાહકો એમને ‘રોયલ’ની કક્ષામાં મુકતા હોય છે!

એનાકોન્ડા: ગત જન્મના એનાકોન્ડા ફેસબુક પર હોય છે ખરા, પણ એ માટે અંધારિયા જંગલમાં જઈને એમને શોધવા પડે. ફેસબુક પર મોજ મસ્તી કરવાનું છોડી આવી પંચાતમાં પડવાનો કોઈની પાસે સમય હોતો નથી. છતાં કયારેક કોઈના પ્રોફાઈલ પર એનાકોન્ડાએ દેખા દીધાના સમાચાર મળતા રહે છે!

ઘો: કોઈ એક વિષયને લઈને જ્યાં ત્યાં લોકોની સાથે બિન ઉપજાઉ ચર્ચામાં ઉતરી પડતા ચીપકુ લોકોને પૂર્વજન્મની ઘો જાણવા! આવા લોકોના પ્રોફાઈલ પર ફેવિકોલવાળાએ એમની ‘પકડે રહના, છોડના મત’ વાળી એડવર્ટાઈઝ મુકવી જોઈએ! તમારા પ્રોફાઈલ પર આ પ્રકારની ઘો ઘુસી ન જાય એનું ધ્યાન રાખવું! આવી ઘો મરવાની થાય ત્યારે અમુક ચોક્કસ વર્ગના લોકોના પ્રોફાઈલ પર કોમેન્ટ કરવા જતી હોય છે અને ત્યાર પછી એ ગાયબ થઇ જાય છે.

ગરોળી : ફેસબુકમાં કોઈ પણ સ્ટેટસ મેસેજ કે લીંક મુકવાની જગ્યાને ‘વોલ’ કહે છે. આવી વોલ પરની કોમેન્ટસમાં અંદરો અંદર ઝઘડતા લોકોને પૂર્વજન્મમાં ભીંત પર ઝઘડતી ગરોળીઓ જાણવી.    

કાચીંડા : વીતેલા જન્મના કાચીંડા આ જન્મમાં ફેસબુક પર જુદાજુદા નામ નીચે એક કરતા વધુ પ્રોફાઈલ ધરાવતા હોય છે. તમને ખબર જ ન પડે કે તમે જેની સાથે મોડી રાત સુધી પ્રેમાલાપ કરો છો એ ‘રાધા કાનાની’ એ તમારો ખુદનો ભાણિયો છે!

મગર : ‘પાણીમાં રહેવું હોય તો મગર સાથે વેર ન રખાય’ એ ન્યાયે તમારે ફેસબુક પર રહેવું હોય તો ગત જન્મના મગરો સાથે તમારે સારાસારી રાખવી પડે. એમની સાથે સંબંધ બગાડશો તો એ તમારા પ્રોફાઈલ પર અશિષ્ટ અને અભદ્ર કોમેન્ટસ્ કરવાનું ચાલુ કરશે અને જો તમે એમને બ્લોક કરશો તો ‘ફેક પ્રોફાઈલ’ બનાવીને બીજા સ્વરૂપે દેખા દેશે! જેમ મગરનું જોર પાણીમાં એમ જ આ મગરોનું જોર ફેસબુક પર જ હોય છે. મામલામાં પોલીસ રસ લેવા માંડે પછી આવા મગરો ઢીલા પડી જતા હોય છે.

આ બધું વાંચ્યા પછી તમે પૂછશો કે ‘બધિરભાઈ, તમે પૂર્વ જન્મમાં શું હતા?’ તો આપને જણાવવાનું કે મારી બાબતમાં મેં લેખની શરૂઆતમાં જેમના વિષે કહ્યું એ જોષી સાહેબ મારા અંગેની ધારણામાં સાચા છે. ‘આ જન્મમાં પણ તું બદલાયો નથી’ એવું એ ઉમેરે છે.

નૂતન વર્ષાભિનંદન …

सुन भाई साधो …
કૂતરું આવ્યું,
મારી ગાડીની ચારે બાજુ ફરીને એણે ‘Like’ કરી, અને
પૈડા પર કોમેન્ટ કરીને જતું રહ્યું!

—–x—–x—–

બકા સરનું બાયોલોજી અને જગદીશની ભાખરવડી!

બે પૈસા ક્યાંથી કમાવા મળશે એ ચના જોર-ગરમવાળા અને ફુગ્ગાવાળાને પણ ખબર પડે છે. પત્નીઓ જન્મ દિવસ, સગાઈનો દિવસ, લગ્નની વર્ષ ગાંઠ કે વેલેન્ટાઈન ડે જેવા મોકા સાધતી હોય છે! સ્માર્ટ બાળકો પપ્પા મુડમાં હોય ત્યારે ક્રિકેટ બેટ કે પ્લે સ્ટેશન માટેની એમની અરજી પર મત્તું મરાવી લેતા હોય છે! ભિક્ષુકો પણ અગિયારશ, પૂનમ અને સોમવતી અમાસના દિવસોએ આનાજ કે દાન લેવા હાજર થઇ જાય છે. એજ રીતે સ્કૂલોમાં પરીક્ષાઓ પૂરી થાય અને વેકેશન પડે એ સાથે જ કોચિંગ ક્લાસવાળાઓ એમની જાહેરાતો લઇ ને હાજર થઇ જાય છે.

‘પાસ થવાની ૧૦૦% ગેરન્ટી’ અને તેજસ્વી તારલાઓના ફોટા તો હવે દૂધવાળાની જેમ ઘેર ઘેર ફરીને ટ્યુશન આપનારા ટ્રાવેલિંગ ટ્યુટર્સની જાહેરાતમાંય હોય છે, પણ મોટા ક્લાસીઝની જાહેરાતમાં તો વિધ્યાર્થીઓના લાડીલા ટીચર્સનો એમના હુલામણા નામ સાથે ખાસ ઉલ્લેખ કરવામાં આવે છે! અને આ હુલામણા નામ પણ કેવા? ‘ટીનું સર’, ‘ચિકા સર’, ‘બકા સર’ અને અને અમારા પ્રિય ‘જીગા સર’! આમાં અમુકના નામને બદલે હુલામણું નામ લખવાનું કારણ એટલું જ કે ‘સર’ પાછા કોઈ સ્કૂલમાં ફૂલ ટાઈમ ‘ટીચિંગ’ પણ કરતા હોય ને? અને આટલેથી અટકતું હોય તો ઠીક છે પણ પછી જેમ ‘ખમણ તો દાસના’, ‘પાણી પૂરી તો માસી’ની અને ‘ભાખરવડી તો જગદીશની’ એવું કહેવાય છે એમ જ કોચિંગ કલાસવાળા પણ ‘મેથ્સ તો જીગા સરનું’ કે ‘બાયોલોજી માટે બકા સરની સ્ટાર બેચ’ જેવા હેડિંગ મારવાનું ચુકતા નથી. ફેર એટલો કે કાંકરિયાની જૂની અને જાણીતી ‘કાલી ટોપી લંબી મૂછ’ ખારેકવાળાની લારી પર તમને વાંચવા મળે કે ‘અમારી બીજી કોઈ શાખા નથી’ અને કોચિંગ ક્લાસવાળાઓ વચ્ચે હજુ આવું લખવું પડે એવી કોમ્પીટીશન શરુ થઇ નથી એ ગનીમત છે. બાકી સૌ સૌનું રળી લે છે!

પછી દસમા ધોરણનું રીઝલ્ટ આવે એટલે શહેરોમાં એક નવી સીઝન શરુ થાય છે, અને એ છે સ્કૂલોમાં ફોર્મ ભરવાની સીઝન! હાથમાં ઝેરોક્સવાળાએ આપેલી પ્લાસ્ટીકની થેલીમાં માર્કશીટોની કોપીઓ અને જુદી જુદી સ્કૂલોના ફોર્મ લઈને એક સ્કૂલથી બીજી સ્કૂલ ફરતા અને આંખે બેતાળા ચડાવીને મેરીટ લીસ્ટ વાંચીને નિસાસા નાખતા પપ્પાઓ આ સીઝનમાં ખાસ જોવા મળે છે. જેમનો પીન્ટુ કે જીમી જો સેન્ટરના ટોપ ટેનમાં આવ્યો હોય એના એન.આર.આઈ. મુરતિયાની જેમ ભાવ ઉચકાઈ જાય છે. તો બીજી બાજુ પોતાના પોલ્ટ્રી ફાર્મનું મરઘુ કોઈ બીજી સ્કૂલવાળો ઘોઘર બિલાડો ઉઠાવી ન જાય એની સ્કૂલવાળાને પણ ચિંતા થવા માંડે છે. જ્યારે ડબલા સ્ટૂડન્ટસ્ ને ભાગે એડમિશન માટે હિન્દી ફિલ્મોની ભાષામાં કહીએ તો ‘દર દર કી ઠોકરે’ ખાવાની આવે છે.

આ બધી ખેચમતાણ વચ્ચે કોચિંગ કલાસવાળા ધીરજથી પોતાનું ‘કામ’ ચાલુ કરી દે છે. જે સ્ટૂડન્ટ હાઈસ્કૂલથી એમની પાસે હોય એ તો જાણે ‘બોટેલુ’ ગણાય છે. ક્લાસમાં જો દસમા સુધીની જ સગવડ હોય તો એને પર્સનલ એટેન્શન મળે એવી તજવીજ કોઈ જાણીતા ક્લાસ સાથે એ લોકો જ કરી આપે છે. ‘ટોપર્સ’નાં ઘરે અભિનંદન આપવાના બહાને બેઠકો પણ થવા માંડે છે. તો ઉઠતી વખતે પાસ થયેલા પપ્પુના પપ્પાના કાનમાં ‘અમને પૂછ્યા સિવાય ક્યાંય એડમિશન લેતા નહિ’ એવી ફૂંક પણ મારવામાં આવે છે! ‘રેન્કર’ સ્ટુડન્ટ મળતું હોય તો આખરી દાવ તરીકે ફીમાં ધરખમ ડિસ્કાઉન્ટ કે ‘ફી વેઇવર’નું ગલ પણ લટકાવવામાં આવે છે. સામે પપ્પુના પપ્પા શરતો મુકે છે. પેલા શરતો સ્વીકારે છે. આમાં પપ્પુના પપ્પાનો અહમ પોષાય છે પણ પેલા લોકોને તો આ કાયમનું હોય છે એટલે એમને કોઈ ફેર પડતો નથી. પણ પછી નખરા કરતી પદમણી જેમ કોઈ વંઠેલ રાજકુમારને વરમાળા પહેરાવે એમ હાર-તોરા થઇ જાય છે અને પપ્પૂ ધંધે લાગી જાય છે!

દસમાની પરીક્ષાનું વેકેશન પૂરું થયું ન થયું હોય ત્યાં કલાસીસ શરુ થઇ જાય છે, કેમ કે એમને દિવાળી પછી ‘બારમું’ ચાલુ કરવું હોય છે. પપ્પૂને નવા રમકડા મળે છે. સ્કૂટી-કાઈનેટીક તો હવે દસમા ધોરણના સીલેબસમાં ગણાય છે, પણ હવે પપ્પુ ને ઘણા બધા ટાઈમ સાચવવાના હોય છે એટલે એને મોબાઈલ ફોન મળે છે! સ્કૂલ, ક્લાસ, વાંચવાનું અને ક્લાસની ટેસ્ટના ટાઈમ ટેબલ ગોઠવાઈ જાય છે. આ દોડધામમાં એના પપ્પા ક્યારેક એને લેવા મુકવામાં કે ક્યારેક એના પેમ્ફલેટોની ઝેરોક્સ કઢાવવાના કામમાં જોતરાઈ જાય છે. તો મમ્મીઓ ને બે વર્ષ માટે સેવા કરવા માટે દેવ મળ્યા જેવો ઘાટ થાય છે!

સતત બે વર્ષની ધમાલ પછી જ્યારે બારમાની બોર્ડની પરીક્ષા પૂરી થાય ત્યારે ઘર ટ્રેન ગયા પછીના ભેકાર સ્ટેશન જેવું ભાસે છે અને છોકરાના માબાપની હાલત પ્લેટફોર્મ પરના થાકેલા ચાવાળા અને ફેરિયા જેવા થઇ ગઈ હોય છે! સરવાળે બધું સુખરૂપ પૂરું થાય એટલે બધા રાહતનો દમ લે છે!

बधिर खड़ा बाज़ार में…

ઇન્સ્ટન્ટ નુડલ્સ નો શોધક ગુજરાતી મમ્મીઓની દુઆઓથી જ બે પાંદડે થયો હશે!
1771

લોતિયું

કૂતરો માણસનો મિત્ર ગણાય છે. માણસોને એની વફાદારીના દાખલા પણ આપાય છે. કૂતરાથી પણ વધુ વફાદાર અનુયાયીઓ મળવા એ રાજકારણમાં અહોભાગ્ય ગણાય છે એ વાત સાચી, પણ કોણ જાણે કેમ અમને એવું લાગે છે કે રાતનું અંધારું થયા પછી કૂતરાં મિત્રતા- વફાદારી બધું ભૂલી જાય છે. રાત પડ્યા પછી કોઈ ગેબી શક્તિ એમને દોરવણી આપતી હોય કે પછી એસીપી પ્રદ્યુમનની જેમ આવતી જતી દરેક વ્યક્તિ પર શંકા જતી હોય, એને અગમ્ય કારણોસર તમારામાં રસ પડવા માંડે છે.

મેં અમારી સોસાયટીના કૂતરાં સાથે હંમેશા મિત્રતાભર્યા સંબંધો રાખવાની કોશિશ કરી છે. મેં અનેક વાર મારા ભાગની રોટલી કૂતરાને ખવડાવી હશે. આમ છતાં રાત્રે જયારે હું બાઈક લઈને નીકળું ત્યારે એ લોકો બધું જ ભૂલીને મારી પાછળ દોટ મુકવાનું ચુકતા નથી. પછી હું જ્યારે કાર લઈને નીકળું ત્યારે એમને ભગાડું એ એકદમ સ્વાભાવિક છે. હું એમને નામથી ઓળખું છું પણ અંધારું થાય પછી એ લોકો કોઈ ઓળખાણ રાખતા નથી. આ પરિસ્થિતિમાં કૂતરાને મિત્ર કેવી રીતે ગણવો? આજે પણ ક્યારેક મોડી રાત્રે બહારથી આવવાનું થાય અને રસ્તામાં કૂતરું બેઠેલું દેખાય ત્યારે એના કાન પહેલા ઊંચા થાય છે કે મારા રુંવાડા, એ હું આજ દિવસ સુધી નક્કી કરી નથી શક્યો. આવી જ કોઈ અવસ્થામાં મને હાઈકુ સ્ફૂર્યું હતું એ અહી પ્રસ્તુત છે.
કૂતરું ભસે,
રૂંવાડા ઉભા થાય,
ભાગવું પડે.
કૂતરાં માટે એવું કહેવાયું છે કે ‘ખીજ્યું કરડે પીંડીએ, રીઝ્યું ચાટે મુખ’. આ વાક્ય મારા માટે અર્ધ સત્ય છે કેમ કે આજ દિવસ સુધી મને મળેલા દરેક કૂતરાએ મારું મોઢું ચાટવા કરતાં મારી પીંડીએ, થાપા પર કે એથી પણ આગળ વધીને ગળે બચકું ભરવામાં વધુ રસ દાખવ્યો છે. મારે જયારે પણ મારા સસરાની સોસાયટીમાં જવાનું થાય છે ત્યારે હું મારા દેખાવ અને વર્તનથી સજ્જન દેખાવાની ભરપુર કોશિશ કરું છું, પણ મારા પ્રયત્નો એમની સોસાયટીના કૂતરાંની શંકાનું નિવારણ કરી શકતા નથી. મારા સસરા એ મારી ઉપર જેટલો ભરોસો મુક્યો છે એના સોમાં ભાગનો ભરોસો એમની સોસાયટીના કૂતરાંને મારી ઉપર નથી. આ બાબતમાં એમનું બેન્કવાળા જેવું છે. દર મુલાકાત વખતે એ લોકો મારી પાસે આવીને મારું KYC કરવાનો આગ્રહ રાખે છે. દરમ્યાનમાં એક સમય એવો આવે છે કે એ લોકો મને ચાખવો કે મિષ્ટાન્ન ગણીને માત્ર ખુશ્બુ લેવી એ અવઢવમાં મારા ઢીંચણની પાછળના ભાગ આગળ મોઢું રાખીને ઉભા રહી જાય છે. કેટલીક વાર તો મારાથી બોલાઈ જાય છે કે ‘ભાઈ, તારે જે કરવું હોય એ કરીને નીકળ એટલે મારે શું કરવું એ ખબર પડે.’ મારી મજબૂરી એવી કે હું એમને ‘હટ્ટ’ પણ કહી શકતો નથી કારણ કે ગમે તેમ તોય એ બહેરી પ્રિયાનું પિયરિયું કહેવાય. એમની ઘણી પેઢીઓ આવી અને ગઈ. વર્ષોનો આ ઉપક્રમ નવી પેઢી પણ નિભાવી રહી છે.
અભ્યાસ એવું કહે છે કે કૂતરાં પોતાનાથી ફાસ્ટ ભાગનાર જીવ કે પદાર્થને ચેલેન્જ ગણે છે કેમ કે ચેઝ કરવી/ પીછો કરવો એમનો સ્વભાવ છે. એટલે જ લોકો આપણને સલાહ આપતા હોય છે કે તમે બાઈક ઉપર હોવ અને કૂતરું પાછળ પડે ત્યારે તરત બાઈક અટકાવી દેશો તો એ બઘવાઈને ઉભું રહી જશે. બરોબર છે. બાઈક ઉપર આપણે હોઈએ એ લોકો નહિ, એટલે એ આપણને આવી સલાહ આપી શકે. બાકી બાઈક પચાસની સ્પીડે જતી હોય, તમારા પગ બાઈકની ટાંકી પર હોય અને તો પણ તમારી જાંઘ પાસે ભયાવહ અવાજે ભસતા-લાળ પાડતા કૂતરાની બત્રીસી દેખાતી હોય ત્યારે બ્રેક મારવા માટે પગ નીચો કરવાની હિંમત ત્યારે જ કરાય જયારે તમે પગ ઉપર પેડ બાંધ્યા હોય.
જે સોસાયટીમાં ઠેર ઠેર કૂતરાં બેસી રહેતાં હોય એ સોસાયટી મારા મતે ભૂમીગત સુરંગોથી ભરેલા યુદ્ધમેદાન જેવી જ ગણાય. એ તમામમાંથી કયું કૂતરું ક્યારે તમને દોડાવશે એ શક્યતા ઉપર સોસાયટીવાળા સટ્ટો રમતા હોય તો પણ નવાઈ નહિ. આવા સમયે માણસને રસ્તા ઉપર પડેલા પથ્થરની કિંમત સમજાય છે.
સૌથી ખોફનાક પરિસ્થિતિ ત્યારે ઉભી થાય છે જયારે તમે ચાલતા ચાલતા કોઈ સાંકડી ગલીમાં વળો અને ત્યાં કોઈ કૂતરું જાણે તમારી જ રાહ જોઇને બેઠું હોય એમ તમારી પાછળ પડે. આવા સમયે મુઠ્ઠીઓ વાળીને ભાગવાનો મહિમા ગણાયો છે કેમ કે હાથમાં રહેલી વસ્તુ મુઠ્ઠીમાં ફિટ પકડી ન હોય અને એ નીચે પડી જાય તો એને લેવા માટે વાંકા પડવું એ ધોનીને ઉલાળિયો કેચ આપવા બરોબર કહેવાય. એ પછી કૂતરા અને મનુષ્ય વચ્ચેની આ રેસમાં કૂતરું ફર્સ્ટ આવે ત્યારે હારનારને ‘લોતિયું’ શબ્દનો પ્રત્યક્ષ અનુભવ થાય છે. એટલે જ કહ્યું છે કે ‘બાબુ મોશાય, દૌડ લાંબી નહિ, તેજ હોની ચાહિયે…’. એટલીસ્ટ કૂતરાથી તેજ દોડતા તો આવડવું જ જોઈએ. અમે તો કહીએ છીએ કે સ્કૂલોમાં પીટીના પિરિયડમાં કૂતરાથી બચવાના કૌશલ્યો પણ શીખવાડવા જોઈએ.
सुन भाई साधो …
પાણીપુરી બનાવવા માટેની સૌથી સરળ રેસિપી:
ભૈયા સિવાયનું બધું જ બજારમાંથી લઇ આવો … પછી પકોડીમાં ભરી ભરીને ખાવ.

—–X—–X—–

कहत बधिरा …

कहत बधिरा …

સંગીત સંધ્યા

આપણને મળેલા મહામુલા જીવનને સાર્થક કરવા માટે અનેક વિભૂતિઓએ પોતાના જીવન અને કવનથી દિશા ચીંધી છે. માનવજીવનનો મુખ્ય ઉદ્દેશ એવા ધર્મ, અર્થ, કામ અને મોક્ષ એમ ચાર પુરુષાર્થ બાબતે શાસ્ત્રોમાં સમજ આપવામાં આવી છે. વાણી, વર્તન અને વ્યવહારથી લઈને દિવસમાં કેટલીવાર ખાવું અને કેટલીવાર નહાવું એ બાબતે વિદ્વાનોએ સ્પષ્ટ નિર્દેશ આપેલા છે. આમ છતાં અમને એવું લાગે છે કે કેટલીક બાબતોમાં સ્પષ્ટ માર્ગદર્શન આપવામાં નહિ આવે કે કડક નીતિનિયમો લાગુ કરવામાં નહિ આવે તો આગળ જતાં આ પૃથ્વી પર જીવવું દુષ્કર થઇ જશે – જેમ કે નાચવું અને ગાવું!

આ બંને ક્ષેત્રમાં જે લાલીયાવાડી ચાલે છે એટલી તો આપણી મુનસિટાપલીમાં નથી હોતી. કોઈ નિયંત્રણ જ નથી! જેમની સરખામણીમાં ધર્મેન્દ્રને પ્રભુદેવા કહેવો પડે એવા લોકો અત્યારે સંગીત સંધ્યાઓમાં સ્ટેજ પર હાહાકાર મચાવી રહ્યા છે. અને માફ કરજો – ‘ઠંડે ઠંડે પાની સે નહાના ચાહીએ …’ જેને ફાવતું હોય એના માટે બરોબર છે પણ ‘ગાના આયે યા ન આયે ગાના ચાહીએ …’ એ સમાજ માટે ઘાતક છે. ગયા મહીને લગ્ન પ્રસંગે યોજાયેલી સંગીત સંધ્યાઓમાં ખોખરા રફીઓ અને ખોરા તેલમાં તળેલા ભજીયા ખાઈ ગયેલા કિશોરકુમારોને સાંભળ્યા પછી અમે ચોંકી ઉઠ્યા છીએ. આખરે અમે એવા નિષ્કર્ષ પર આવ્યા છીએ કે સરકારે આર.ટી.ઓ. જેવી સંસ્થાની સ્થાપના કરવી જોઈએ જે નાચવા-ગાવાની કળામાં આઠડો મરાવ્યા બાદ ઉમેદવારોને પાકું લાયસન્સ આપે. ત્યાર બાદ જેમની પાસે લાયસન્સ હોય એ લોકો જ જાહેરમાં નાચી કે ગાઈ શકે. એમાં પણ જે લોકો લાયસન્સ વગર કેરીઓકે ટ્રેક સાથે ગાતા હોય એમની સામે તો દેશી દારુ ગાળનારા સામે લગાડવામાં આવે છે એવી કલમો લાગુ કરવી જોઈએ એવી અમારી માંગણી છે.

તમે સોશિયલ મીડિયામાં એક્ટીવ હશો તો તમારો ભેટો તાનસેનની ભટકતી આત્મા જેવા કેરીઓકીયાઓ સાથે થયો જ હશે. એમને ભટકતી આત્મા સાથે સરખાવવાનું પણ એક કારણ છે. ગાવું એ લોકોની અધુરી ઈચ્છા હોય છે. કોઈને ગાવું હોય કે ગાવાનું ગમતું હોય તો એમાં સમાજને કોઈ વાંધો ન હોઈ શકે; પણ આ લોકોને પોતાને સાંભળનારું ઓડીયન્સ પણ જોઈતું હોય છે જે એમને સંગીત સંધ્યામાં મળી રહે છે. પહેલાં તો લાઈવ ઓરકેસ્ટ્રા સાથે ગાવાનું થતું. એ વખતે સમાજના મેળાવડા કે કોલેજની ટેલેન્ટ ઇવનિંગમાં જેમને ગાવાની ઈચ્છા હોય પણ સુર-તાલના વાંધા હોય એ લોકોને ઓરકેસ્ટ્રાવાળા જ ફેલ કરતા. એવા લોકો પછી અંતાક્ષરીમાં હાજર લોકોનો વારો કાઢી લેતા. હવે સ્માર્ટ ફોન પર એવી ‘કેરીઓકે’ એપ્લીકેશનોઆવી છે જેણે વાંદરાને દારુ પાવા જેવું કામ કર્યું છે. જાપાનીઝમાં ‘કેરી’ કે ‘કરા’ એટલે ખાલી અને ‘ઓકી’ એટલે ઓરકેસ્ટ્રા. કેરીઓકે એપમાં તમે ઢગલાબંધ ગીતોમાંથી એક ગીત પસંદ કરો એટલે એની એવી ધૂન વાગે જેમાં ગાયકનો અવાજ ન હોય; ગાનારે પોતાના અવાજમાં એ ગીત ગાવાનું. જે લોકો ‘ટરર ટરર ઢમ ઢમ ઢમ, કરો રમકડાં કૂચકદમ…’ ગાય તો છોકરાં રડી ઉઠતા હોય એવા લોકો આ એપ્લીકેશન આવ્યા પછી સંગીત સંધ્યાઓમાં રફી, કિશોર અને મુકેશજીના આત્માને આંચકા આપી રહ્યા છે. મારા પરિચિતોમાં ઓચિંતાના મુહમ્મદ રફી, કિશોર કુમાર અને મુકેશજીથી લઈને અલ્તાફ રાજા સુધીના ગાયકો ફૂટી નીકળ્યા છે જે એમના રેકોર્ડીંગ મને વોટ્સેપ પર મોકલી રહ્યા છે. ઓફકોર્સ બધાજ સિંગર ઉલ્હાસનગર બ્રાંડ! હું એવો ઘેરાઈ ગયો છું કે સંસારમાંથી મન ઉઠી ગયું છે. હાળું એમ છે થાય કે જિંદગીમાં આપણે કઈં ઉકાળતા જ નથી!

વાત આટલેથી આગળ વધે છે. ડીસેમ્બર મહિનાના પહેલા પંદર દિવસમાં જ લગ્નના મુહુર્ત આવતા હોય છે. મોટા ભાગનાને ત્યાં સુધીમાં બધી સી.એલ. પૂરી થઇ ગઈ હોય છે. આપણા સગા અને સંબંધીઓને પણ ત્યારે જ પ્રસંગ લેવાનું સુઝે છે. લગ્ન હોય એટલે સંગીત સંધ્યા સહીત ત્રણ ચાર દિવસનો કાર્યક્રમ હોય જ. આજકાલ લગ્ન પ્રસંગમાં લગ્ન ગૌણ અને સંગીત સંધ્યા મુખ્ય થઇ ગયા છે. કહેવાય સંગીત સંધ્યા પણ એમાં પહેલાં ગરબા અને ફિલ્મી ગીત પરના ડાન્સ પરફોર્મન્સ થતાં હોય છે અને સંગીત છેલ્લે આવતું હોય છે.

સંગીત સંધ્યાઓમાં પરફોર્મન્સ કો-ઓર્ડીનેટ કરનાર અને ઇવેન્ટના એન્કરનો ઉત્સાહ યજમાન કરતાં પણ વધુ હોય છે. પછી જે થાય છે એ બધું જ હાજર મહેમાનોના ભોગે જ હોય છે. પરફોર્મન્સ માટે જેને જેને સોપારી આપવામાં આવી હોય એ લોકો તૈયારી સાથે જ આવ્યા હોય છે; પણ કહેવાતા કલાકાર અને દર્શકો વચ્ચે કોઈ અનુસંધાન જ નહિ! સ્ટેજ પર જેમનું પરફોર્મન્સ હોય એમાં પરફોર્મ કરનારના સગા સિવાય ભાગ્યે જ કોઈને રસ હોય છે. ઠંડીથી બચવા માથે સ્કાર્ફ બાંધ્યો હોય એવી માજીઓ, કાકીઓ અને માસીઓનું સ્થાન સૌથી આગળ સોફામાં હોય છે અને એમનું ધ્યાન કોને કોને બોલાવ્યા છે અને કોને નથી બોલાવ્યા એની ચર્ચામાં હોય છે. બાકીના લોકો વિડીયો આલ્બમમાં પરફોર્મન્સ જોઈ લઈશું એમ વિચારીને ડીનર ટેબલ તરફ નજર માંડીને બેઠા હોય છે. જ્યાં મોટે ભાગે પાઉંભાજી, ગુલાબ જાંબુ અને પુલાવ એમની રાહ જોતા હોય છે. અમારા જેવા, જેમને એક જ દિવસે ત્રણ સંગીત સંધ્યાઓને ન્યાય આપવાનો હોય એ લોકોને પોતાના પ્રસંગમાં પાઉંભાજી, ગુલાબ જાંબુ માટે કોને બોલાવવો એ નક્કી કરવા માટે અહીં વિકલ્પ મળી રહે છે.

મૂળ તો આની પાછળ ‘બધા ભેગા થઈને આનંદ કરે’ એવો યજમાનનો ઉદાત્ત હેતુ હોય છે; એમાં લાગણીનું તત્વ ભળતા ગુણવત્તા ગૌણ બની જાય છે. ફાંદને લીધે પોતાના સ્ટેપ્સ પણ જોઈ ન શકતા વર કે કન્યાના કાકા અને ‘વા’ની તાક્લીફવાળા કાકીને પણ સ્ટેજ પર ચડાવી દેવામાં આવે છે. જોકે એમણે ‘નદી કિનારે ટામેટું ટામેટું …’ સ્ટાઈલમાં સામસામે એકબીજાના હાથ પકડીને ઝૂલવાનું જ હોય છે. કન્યાઓમાં જે કેઝ્યુઅલ ડાન્સર્સ હોય એ ‘મોરની બાગમાં બોલે …’, કે ‘ઘૂમર…’ પર પસંદગી ઉતારતી હોય છે. સ્ટેજ હચમચાવી શકે એવું એથ્લેટિક બોડી ધરાવતી કન્યાઓ ‘રંગીલો મારો ઢોલના…’, ‘ચને કે ખેત મેં…’ કે ‘રાતાં લંબીયાં…’ જેવા ગીતો પરના પાવર પેક પરફોર્મન્સથી સ્ટેજ ધમરોળી નાખતી હોય છે. પરફોર્મન્સની દસ મિનીટ પહેલાં પોતાનું છોકરું સાસુને સોંપીને આવેલી ભાભીઓ અને દીદીઓએ ‘એ તો ત્યાં જઈને કૈંક નક્કી કરી લઈશું …’ એવું અગાઉથી ઠરાવ્યું હોય છે; એટલે એ લોકો મુખ્ય પરફોર્મન્સ વખતે સ્ટેજ પાછળ ‘તમે બે જણી આગળ આ સ્ટેપ કરજો અને અમે ત્રણ પાછળ આમ એક હાથ ઉંચો કરીને ફુંદરડી ફરીશું. પછી તમે પાછળ આવી જજો અને અમે આગળ…’ જેવી ચર્ચા અને રીહર્સલમાં પડી હોય છે. થોડું ઘણું પણ સ્ટાન્ડર્ડ પરફોર્મન્સ હોય તો એ વરરાજાના પન્ટરોનું હોય છે. જોકે એ લોકો ‘કેરેક્ટર ઢીલા’ કે ‘એ ગણપત ચલ દારુ લા’ જેવું કંઈ ઘુસાડી ન જાય એ માટે સેન્સરશીપ લાગુ પાડવી પડતી હોય છે. સૌથી આકર્ષક અને ચોંકાવી મુકે એવું પરફોર્મન્સ ડાન્સ ઇન્ડિયા ડાન્સ, સુપર ડાન્સર્સ અને લીટલ માસ્ટર્સ ડાન્સ રીયાલીટી શોઝ જોઇને મોટી થયેલી બચ્ચા પાર્ટી અને ટીનએજર્સનું હોય છે. સૌથી વધુ તાળીઓ એમને મળે છે.

‘જબ કોઈ બાત બિગડ જાયે …’ ગીતને સંગીત સંધ્યાનું રાષ્ટ્રગીત કહી શકાય કારણ કે એ સૌથી ડાન્સની છેલ્લી આઇટમ હોય છે. આ ગીત વાગે ત્યારે ડાન્સમાં બાકી હોય એવી તમામ જોડીઓએ મેદાનમાં ઉતરી પડવું ફરજીયાત હોય છે. અત્યાર સુધી ભૂલાયેલા અને ક્યાંક ખૂણે બેઠેલા ફૂઆઓ, બનેવીઓ અને બે ત્રણ વર્ષ જુના જમાઈઓને શોધીને હાજર કરવામાં આવે છે. થોડો ઘણો ભાવ મળે પછી એ જોડાઈ જતા હોય છે. આ ગીત સાથે કયો ડાન્સ કરવો એ બાબતે કાયદામાં કોઈ સ્પષ્ટતા ન હોઈ પબ્લિક ગીતની ધૂન પર સામ સામે હાથ પકડીને કે એક બીજાના ખભા ઉપર હાથ મુકીને ઝાડની જેમ ઝૂલવા માંડતી હોય છે. દૂરથી જુઓ તો ગોડાઉનમાં મજૂરો પીપડા દેડવતા હોય એવું દ્રશ્ય હોય છે.

એ પછી ગરબાનો વારો આવે છે. ગરબામાં પણ આજકાલ હેલીકોપ્ટરનો પંખો ફરતો હોય એ રીતે હાથ વીંઝવાની સ્ટાઈલ ચાલતી હોઈ ગરબામાં માજીઓ, માસીઓ, કાકીઓ અને મોટી ભાભીઓની બાદબાકી થઇ જાય છે. અમુક કાકાઓ ‘અભી તો મૈ જવાન હૂં..’ બતાવવા ગ્રાઉન્ડ ઉપર ઉતરી તો પડતા હોય છે પણ પછી ‘નથી સારા લાગતા’ એવો કાકીનો ઈશારો થાય એટલે બેસી જતા હોય છે. જેણે જેણે મોંઘા ચણીયા ચોળી કે ધોતી કુર્તા-શેરવાની પહેર્યા હોય એ અચૂક ગરબા ગાવા ઉતરતા હોય છે. રંગ જમાવવાની જવાબદારી પરણનારના સખા-સખી સહેલીઓની હોય છે જે એ લોકો નિભાવી લે છે. એ પછી તારા વિના શ્યામ …થી લઈને અમે કાકા બાપાના છોરા …, ભાઈ ભાઈ … અને સનેડો વગેરે પર જે નૃત્ય કરવામાં આવતું હોય છે એને ગરબામાં જ ગણવાનું હોય છે.

સંગીત સંધ્યાઓમાં ગરબા સુધી ટકી ગયેલું ઓડીયન્સ ખરેખર જ્યારે સંગીતનો કાર્યક્રમ ચાલુ થાય ત્યારે ધીરજ ગુમાવી બેસે છે. એટલે સુધી કે ફૂડના કાઉન્ટર સુધી સંદેશો પહોંચી જાય છે કે ‘ગાવાનું ચાલુ થાય છે, હવે સ્ફૂર્તિ રાખજો’. આમ છતાં જેમને શરમે શરમે બેસવું પડે એમ હોય એ લોકો ડીશ લઈને સ્ટેજ સામે ગોઠવાતા હોય છે. પછી ઘટના એવી બને કે તમે ‘રીમઝીમ ગીરે સાવન…’ ગાતા હોવ અને સામે પેલો આખું ગુલાબ જાંબુ એના મોઢામાં પધરાવતો હોય – જે જોઇને તમારા મોઢામાં જ સાવનની રીમઝીમ ચાલુ થઇ જાય! રિહર્સલમાં જે પરફોર્મન્સ સર્વાનુમતે રોકિંગ ઠરાવવામાં આવ્યું હોય એ જયારે લાઈવ ગવાતું હોય ત્યારે ઓડીયન્સમાં બા-બાપુજી, સિક્યોરીટીવાળા અને સ્ટેજ પરથી તોડેલા ફૂલ વડે મારદડી રમતાં બાળકો જ વધ્યા હોય છે.

બેકસ્ટેજની વાત કરીએ તો લગ્નના મહિના પહેલા ફક્ત ગીતની પસંદગી માટે અને કેરીઓકે ટ્રેક ભેગા કરવા માટે બનાવેલા વોટસેપ ગ્રુપમાં એક-એક ગીત માટે ખૂન ખરાબા થઇ જાય એવી સ્થિતિ હોય છે. સૌથી બેસુરા અને બેતાલા ગવૈયાઓનો ઉત્સાહ સૌથી વધુ હોય છે. કમનસીબે એમાં સૌથી નજીકના સગા વધુ હોય છે. એ લોકો પોતાનો કેરીઓકે ટ્રેક પણ સૌથી પહેલાં જમા કરાવી દેતા હોય છે. ઘણા બધાને ખોટું લગાડ્યા પછી પણ જે લીસ્ટ બનતું હોય છે એમાં ઉપર કહ્યું એવી ભટકતી આત્માઓ જેવા કેરીઓકીયાઓ વધુ હોય છે. દરેક કુટુંબમાં એકાદ માસા કે ફુઆ એવા હોય જ છે જે સારું ગાતા હોવાની છાપ પ્રવર્તતી હોય છે. એ લોકો બાકીના બધાને સારા કહેવડાવે એવું પરફોર્મન્સ આપતા હોય છે.

ખરેખર જયારે લાઈવ કાર્યક્રમ શરુ થાય ત્યારે બેત્રણ ગીત પછી વાઈલ્ડ કાર્ડ એન્ટ્રીવાળા ઉત્સાહીઓ પ્રગટ થતા હોય છે. જેમાં મોટા ભાગના ‘આના કરતા તો હું સારું ગાઉં છું’ એવું માનતા લોકો હોય છે. એમની પાસે  મોબાઈલમાં પોતાનાં ગીતનો કેરીઓકે ટ્રેક પણ તૈયાર હોય છે. આયોજક જો સાઉન્ડ કોન્સોલ પાસે કડક પહેરો ન રાખે તો પ્લાનિંગના તબક્કામાં હાથ રૂમાલ જેવડા રાખવા ધારેલા કાર્યક્રમમાંથી પ્રસંગ ટાણે વધીને ગમછો બની ગયેલા કાર્યક્રમનું ધોતિયું બની જતાં વાર નથી લાગતી. આવા સમયે ઘરની કોઠાસૂઝ ધરાવતી વ્યક્તિ ‘અગિયાર વાગે હોલ સોંપી દેવાનો છે’ કે ‘માઈક બંધ કરાવવા પોલીસવાળા આવ્યા છે’ એવું સ્ટેજ પાસે આવીને જાહેર જાહેર કરે પછી ફીરકી લપેટી લેવા સિવાય કોઈ છૂટકો નથી હોતો. આમાં ગળું ખરાબ ન થાય એ માટે જમ્યા વગર છેલ્લે સુધી પોતાના વારાની રાહ જોઇને બેઠેલો ઉત્સાહી ગાયક જયારે ફૂડ કાઉન્ટર પર પહોંચે ત્યારે બાઉલમાં તરતા ગુલાબ જાંબુના ટુકડા જોઇને આઘાત પામે છે. એ વખતે જેમના માટે એણે આટલો ભોગ આપ્યો હોય છે એ લોકો બેગો લઈને ઘર ભેગા થઇ ગયા હોય છે. જય હો …

सुन भाई साधो …

‘પ્રિયાભાભી છે?’
‘ચાર્જિંગમાં છે…’
‘એટલે?’
‘એના મમ્મી સાથે વાત કરે છે. કલાક પછી આવજો.’

Click this link to read Feelings magazine online… https://issuu.com/feelings/docs/feelings_magazine_marriage_issue_21-22

—–X—–X—–

બેટલ ઓફ ફાફડાબાદ

દુનિયા જાણે છે કે ચણાના લોટના લુવાને પાટલા પર વણીને પડાયેલા ગાંઠિયાને અમે ‘ચણાના લોટમાં વણેલી કવિતા’ ગણાવીને ગાંઠિયાને ગરિમા બક્ષી છે. મિલોર્ડ, આ કહેતી વખતે અમે એ નથી જોયું કે કારીગરે ફાટેલું, મેલું અને પરસેવાથી ભીનું ગંજી પહેરેલુ છે કે પછી થ્રી પીસ સુટ પહેરીને ઝારો ચલાવ્યો છે. અમે કબૂલ કરીએ છીએ કે કડકડતા તેલમાં ઉછળતા, ફૂલતા, તળાતા ગાંઠિયાનો એકએક વળ દીપિકા કે વિદ્યાની કમરના વળાંકોને ભુલાવી દે એવો હોય છે. એમાંથી નીકળતી હિંગ, મીઠું, મરી અને ચણાના લોટની ઉનીઉની ખુશ્બુસભર વરાળ દિલને ગાર્ડન ગાર્ડન કરી મુકે છે એ વાતમાં પણ બે મત નથી. આવા ગાંઠીયાના ચાહકો એના વિષે જરા પણ ઘસાતું સાંભળી પણ શકતા નથી. પરંતુ એ જ ચાહકોએ ગાંઠિયાના જ કાકાના દીકરા ફાફડાને ‘નળિયું’ કહીને એમણે પોતાના જ પરમ મિત્રો એવા ફાફડાબાદ સોરી અમદાવાદના લોકોની લાગણી દુભાવી! ગાંઠિયાનો ચાહક આવું કરી જ કેમ શકે?

પ્રસ્તુત લેખ ઓનલાઈન વાંચવા માટે નીચેની લિંક ઉપર ક્લિક કરો… https://issuu.com/feelings/docs/feelings_gujarati_magazine_diwali_issue_2021

જો ગાંઠિયા એક કવિતા છે તો ફાફડાબાદીઓ માટે ફાફડાએ મજનૂની લૈલા છે. એક વાયકા મુજબ મજનુને લોકોએ ભરમાવ્યું કે ‘લયલા તો શામળી છે’ ત્યારે એ કહેતો કે ‘લયલાને તમે મારી આંખોથી જુઓ’. તમે ફાફડાને અમારી નજરથી જુઓ. લયલાને કદાચ ખીલ હશે, માથામાં જુઓ પણ પડતી હશે, છતાં મજનુની દીવાનગી અટલ હતી. એમ જ ફાફડાનો કારીગર તાવડો-ઝારો-પાટલો નિયમિત સાફ કરતો હશે? ગંજી ધોતો હશે? કે રોજ નહાતો હશે? એવી તમામ શંકાઓને ફગાવી દઈને ફાફડાબાદીઓ એકનિષ્ઠાથી ફાફડાને ચાહે છે. આવી આલાતરીન વાનગીને નળિયું કહ્યું એનાથી અમારું મન ખાટું થઇ ગયું. ગાંઠિયા અમારા માટે કવિતાથી કમ નથી તો ફાફડાને અમે લાયલાની જેમ ચાહીએ છીએ. એ જે હોય તે પણ આ ઘટનાએ અમારા મનને વ્યથિત કરી દીધું.

ક્યારેક આપણી સાથે આવી કેટલીક ઘટનાઓ બનતી હોય છે જે આપણી જાણ બહાર આપણા સુષુપ્ત મગજમાં ઝીણો કેમિકલ લોચો કરી દેતી હોય છે. પછી જે કંઈ બને એની ઉપર આપણું કોઈ નિયંત્રણ હોતું નથી. કોઈ સવારે આપણે ઉઠીએ ત્યારે મગજ પર આવા કોઈ લોચાનો બોજ હોય એવું તમે પણ અનુભવ્યું હશે. કવિતા-નળિયા મામલે મારી સાથે આવું હમણાં જ બન્યું! કેમિકલ લોચાએ મને મધદરિયે લડાકુ જહાજની સામે ખાડો કરી દીધો!

એક તરફ દશેરાના દિવસે કરોડો રૂપિયાના ફાફડા આરોગી જનાર સૈનિકોની બનેલી અમારી ફાફડાબાદની સેનાનું જહાજ હતું અને બીજી તરફ ગાંઠિયા ખાધા વિના જેના શૂરાઓની સવાર પડતી નથી એવી ગાંઠિયાવાડની સેનાનું જહાજ મોરચો માંડીને બેઠું હતું. ક્ષિતિજ સુધી ફેલાયલા અફાટ સમુદ્રમાં પાણીના બદલે ફાફડા સાથે ખવાતી કઢી હિલોળા લઇ રહી હતી અને એની લહેરો પર સવાર અનેક નૌકાઓમાં ખૂખાર રણબંકા અમારી સેનાને લલકારી રહ્યા હતા. એક સામે અનેકનો જંગ હતો અને અમારા જહાજ તથા એમાં સવાર સૈનિકોના રક્ષણ જવાબદારી મારા શિરે હતી.

બંને બાજુથી ગંજાવર તોપો ફૂટી રહી હતી પણ ગોળાનું નામોનિશાન નહોતું. માત્ર ધડાકાના અવાજો આવી રહ્યા હતા. હવામાં દારૂગોળાની વિશિષ્ઠ ગંધ જણાઈ રહી હતી. દુશ્મન સેનાના સૈનિકો એમની સ્વયંચાલિત એકે-૪૭માંથી વણેલા ગાંઠિયા રૂપી ગોળીઓનો અવિરત વરસાદ કરી રહ્યા હતા. આ લડાઈમાં હવામાન અમારા પક્ષે હતું. દુશ્મનોની ગાંઠિયા રૂપી ગોળીઓ દરિયાની ભેજવાળી હવામાં હવાઈને રૂના પૂમડા જેવી થઇ જતી હતી. ભૂલેચૂકે કોઈ હવાયા વગરની ગોળી અમારા જહાજ સુધી પહોંચતી તો અમારા સૈનિકો એને કઢીના પીપડામાં બોળીને ખાઈ જતા હતા. ક્યારેક એમના તરફથી ગોંડલિયા મરચા રૂપી મિસાઈલ આવી પડતું તો ક્યારેક પોપયાના સંભારાની વર્ષા થતી હતી.

એવું નહોતું કે અમે સામનો નહોતા કરતા. આવા ભીષણ હુમલાનો સામનો અમારા ધનુર્ધારીઓ કરી જ રહ્યા હતા. પણ શસ્ત્રો ઉઠાવતા મારો જીવ ચાલતો નહોતો કારણ કે મહાભારતના યુદ્ધ સમયે અર્જુનની હતી બરોબર એવી જ હાલત અમારી હતી. સામે પક્ષે અમારા જ સ્વજન એવા પ્રિય ગાંઠિયાવાડી સુહૃદો હતા. એમની એકે-૪૭માંથી વરસી રહેલા ગાંઠિયા પણ અમને અતિ પ્રિય હતા એટલે અમારો પ્રતિસાદ સંભારા જેવો જ મોળો હતો.

લાંબા સમયથી ચાલી રહેલા ડીંગ ડીંગ ડીંગ ડીંગથી કંટાળીને મામલો પૂરો કરવા માટે છેવટે મેં ધનુષ ઉપર અમદાવાદની પ્રખ્યાત ઓશવાલના ત્રણ ફાફડા ચડાવ્યા અને બાહુબલીએ દેવસેનાને શિખવાડેલો મંત્ર – ‘ના દ્વે મણિબંધમ બહિર્મુખમ’ – બોલીને દુશ્મન સેના ઉપર છોડી મુક્યા! … અને ફાફડાસ્ત્રે ધારી અસર ઉપજાવી! થોડી ક્ષણો સુધી ધુમાડાના ગોટેગોટા છવાયેલા રહ્યા પછી એકએક ધુમાડા સાથે સામેની સેના હવામાં અલોપ થઇ ગઈ અને આકાશમાંથી ગેબી અવાજ આવ્યો – ‘સાહેબ, ચા’!

સાંભળીને મારી આંખ ખુલી તો સામે ધુમાડાના બદલે સિન્ડ્રેલા ચાનો કપ અને ગાંઠિયા ભરેલી ડીશ સાથેની ટ્રે લઈને ઉભી હતી!

તમને બીજી કોઈ ગેરસમજ થાય એ પહેલાં કહી દઉં કે સિન્ડ્રેલા ઉર્ફે કમળા એ અમારા હાઉસ હેલ્પર શંકરની પત્ની છે. એને ગમે તેના ચંપલ પહેરી જવાની ટેવ છે એટલે સોસાયટીવાળા એ એનું નામ સિન્ડ્રેલા પાડ્યું છે. અત્યારે એ હેરતભરી નજરે મારી સામે જોઈ રહી હતી.

‘શું થયું સાહેબ?’ એણે પૂછ્યું.

‘ટ્રે બાજુમાં મૂક અને સાવરણી લઈને અહી વેરાયેલા ગાંઠિયા-મરચાં વાળી નાખ.’

‘હેં!’ એને કંઈ સમજાયું નહિ એટલે એ મારી સામે વિચિત્ર રીતે તાકી રહી.

હું અર્ધતંદ્રામાં સ્વપ્ન અને વાસ્તવિકતાનું અનુસંધાન કરવા ગયો પણ સિન્ડ્રેલાના ‘હેં’થી હું યુદ્ધભૂમિમાંથી પાછો પલંગમાં પટકાયો.

ગાંઠિયા મને એટલા જ પ્રિય છે જેટલા મને ફાફડા પ્રિય છે એટલે સ્વપ્નમાં પણ ગાંઠિયા આવે એની નવાઈ નથી. હું ગાંઠિયાને કવિતાની ઉપમા આપવાથી અટક્યો નથી. હું ગાંઠિયાને સમાજમાં માન ભર્યું સ્થાન અપાવવા માટે કટીબદ્ધ છું. મને અફસોસ એ વાતનો છે કે પાર્ટી અને શુભ પ્રસંગોએ થતા જમણવારમાં આપણે મહેમાનોને ભલે આઠસો-હજાર રૂપિયાની ડીશ જમાડતા હોઈએ પણ એમાં ગાંઠિયાને સ્થાન આપી શક્યા નથી. ગાંઠિયા પણ એવી નકટી વાનગી છે કે ‘મારે કોલેસ્ટેરોલ છે એટલે તળેલું નથી ખાતો’, ‘મારે ડાયેટિંગ ચાલે છે’ કે ‘હું બહારનું ઓછું ખાઉં છું’ કહેનારા શરમ નેવે મુકીને સૌ પહેલાં હાથ મારતા હોય છે અને સૌથી વધુ ઝાપટી જતા હોય છે. આથી જ જાનના સ્વાગત પછી ગરમાગરમ ગાંઠિયા, જલેબી, તળેલા મરચાં અને સંભારા વડે જાનૈયાઓને તૃપ્ત કરવાનો રીવાજ છે. પણ ગાંઠિયાની આનાથી આગળ પ્રગતિ થઇ નથી. બજારમાં પણ ગાંઠિયાને લારી કે નાની ખોપચા જેવી દુકાનથી મોટો વૈભવ મળ્યો નથી. ગાંઠિયા નિરાંતે બેસીને ખાવાની ચીજ પણ જણાતી કે ગણાતી નથી અને કદાચ એટલે જ ગાંઠિયાની દુકાનોમાં ટેબલ જોવા મળશે પણ ખુરશી ભાગ્યેજ જોવા મળશે.

ગાંઠિયા અને ફાફડા તાજા ઉતરતા ખાવાનો જ રીવાજ છે. મોટેભાગે બંને એકજ પ્રકારની કણકમાંથી બનતા હોય છે. ફેર માત્ર એટલો કે ગાંઠિયાના લુવાને પાટલા ઉપર વણવામાં આવે છે એટલે સૌરાષ્ટ્ર બાજુ એને ટૂંકમાં ‘વણેલા’ પણ કહેવામાં આવે છે. જયારે ફાફડા માટે લુવાને પાટલા ઉપર ઘસીને લાંબો પાટો બનાવવામાં આવે છે જેને ચપ્પા વડે ઉખાડીને કડકડતા તેલમાં તળવામાં આવે છે. આકારના લીધે કોઈ કોઈ જગ્યાએ ફાફડાને ‘પાટા’ પણ કહેતા હોય છે. અમદાવાદના ફાફડા રેલ્વેના પાટા તરીકે પણ વાપરી શકાય એવા મજબૂત હોય છે એવો પણ એક આક્ષેપ છે.

ગાંઠિયા વણતી વખતે આખા લુવામાંથી લેંઘાના નાડાથી થોડો જાડો અને તૂટ્યા વગરની સળંગ દોરડી વણી એનું ગૂંચળું બનાવીને તળવામાં આવે છે. જોકે તળતી વખતે એના ટુકડા થઇ જ જાય છે. જયારે ફાફડાના પાટા આખા સળંગ ઉતારવા એ કળા છે. બન્ને કિસ્સામાં ‘ફૂંક મારો તો તૂટી જાય એવા’ કે ‘મોમાં મુકો એટલે ઓગળી જાય એવા’ નરમ હોવા જોઈએ એ માર્કેટ સ્ટાન્ડર્ડ છે. ઇતિહાસમાં કોઈ વાનગીઓ માટે જંગ ખેલાયો હોય એવું જાણમાં નથી પણ ગરમાગરમ ગાંઠિયા-ફાફડા બાબતે સૌરાષ્ટ્રના ગાંઠિયા પ્રેમીઓ અને અમદાવાદના  ફાફડા પ્રેમીઓ વચ્ચે સોશિયલ મીડિયામાં કોલ્ડ વોર ચાલે છે.

અમદાવાદના ફાફડા ઉપર આક્ષેપ એ છે કે એ કડક અને ભૂંગળી વળેલા હોય છે એટલે એને નરમ બનાવવા માટે જોડે કઢી સર્વ કરવામાં આવે છે. સાથે જલેબી, સંભારો અને મરચાં ખાવાનો પણ રીવાજ છે પણ એ અધ્યાહાર રાખવામાં આવે છે. હા, ફાફડા થોડા કડક હોય છે પણ આ બાજુ માવા ફાકીનું ચલણ ઓછું છે એટલે શોખીનો આરામથી બટકાવી જતા હોય છે. આની સામે ફાફડા પ્રેમીઓની દલીલ છે કે તમે બટાકા સાથે ભૂંગળા ખાઈ શકતા હોવ તો અમારા ફાફડા એ અડધું ભૂંગળું જ છે. સાથે તમારે જે જોઈએ તે આપશું પણ ફાફડાને અમારો પ્રેમ જોઈને અપનાવો. બીજી ફરિયાદ એ છે કે ફાફડા સાથે સંભારો માર્યાદિત માત્રામાં આપવામાં આવે છે અને મરચાં પણ ગણીને આપવામાં આવે છે. એમાં કહેવાનું એટલું જ કે અમદાવાદમાં સંભારો-મરચાં આપે છે એ જ ઘણું છે. અમારે ત્યાં ચોળાફળી સાથે છાપાનો કાગળ પણ ચોળાફળીના ભાવે જ પધરાવવામાં આવે છે.

અમને અમદાવાદીઓને સૌરાષ્ટ્રના ગાંઠિયા પ્રેમીઓની ‘અસલ’ ગાંઠિયા માટેની તલબ જોઇને આશ્ચર્ય થાય છે. મોટાભાગના ઘરોમાં સવારના પહોરમાં ગાંઠિયા ખાવાનો રીવાજ છે. એમાંના ઘણાંને તો સવારે ગાંઠિયા ન મળે તો પેટ પણ સાફ ન આવે એવી તકલીફ પણ હોય છે. આવા લોકો પરદેશ જાય તો ત્યાં સવારે ‘ક્વિક એન્ડ સ્મુધ’ ડીલીવરી માટે કબજીયાતના ચૂરણ તરફ વળતા હોય છે. આ બાબતે અમારું નમ્ર સૂચન છે કે વતનથી દૂર રહેતા લોકોની સુખાકારી માટે કબજીયાતના ચૂરણ તરીકે ગાંઠીયાના ભુકાનો સ્ટોક નિયમિત રીતે મળતો રહે તો સમગ્ર પ્રક્રિયામાં બળ પ્રયોગની માત્રા ઘટાડી શકાય.

સૌરાષ્ટ્રમાં વિવિધ જગ્યાના પ્રવાસ દરમ્યાન ગાંઠિયા સાથે ખાવા માટે પપૈયાનો સંભારો, તળેલા મરચાં ઉપરાંત સિઝનમાં કાચી કેરી, કાકડી, ડુંગળી, કોબીજ તથા બીટનું છીણ અને એક કિસ્સામાં ટીંડોળાના પીતા પીરસાતા પણ જોયેલા છે! એક જગ્યાએ અમને ગાંઠીયા સાથે સરસ મરચા-કચુંબર ઉપરાંત કાંદા અને કાચી કેરી પણ આપી. સારું લાગ્યું. પણ સાથે ચપ્પુ આપી ગયા! મતલબ કે એ કેરી-કાંદા આપણે જાતે છોલવા-સમારવાના! અમે એક સાદી વાત કહી કે બીલમાંથી આ સમારવાનો ‘લેબર ચાર્જ’ કાપી આપો, તો ધરાર ના પાડી દીધી બોલો! અમારા જેવા ભોળા અમદવાદીઓનું સાંભળ્યું જ નહિ! પણ એક વાત કહેવી પડે કે ગાંઠિયા મસ્ત હતા અને ગામ? ગોંડલ!

અમારી વાત કરું તો અગાઉ કહ્યું એમ અમે સૌરાષ્ટ્ર સ્ટાઈલના ગાંઠિયા અને અમદાવાદી સ્ટાઈલના ફાફડા બંનેને સરખા જ ચાહીએ છીએ. અમને અમદાવાદી ફાફડાને કઢી અને જલેબી સાથે ઉડાવવાની એટલી જ મજા આવે છે જેટલી ગાંઠિયા સાથે સંભારો-મરચાં ઉલાળવાની. અમારા માટે સ્વાદ સત્ય છે; આ સારું કે તે સારું એ બધી માયા છે. આ બધાથી પર ‘આત્મન્યેવ આત્મના તુષ્ટ:’ એવા અમે સ્થિતપ્રજ્ઞ છીએ. અમને બધું જ ભાવે છે. કોક ખવડાવતું હોય તો શ્રેષ્ઠ કારણ કે અમે અમદાવાદી છીએ!

सुन भाई साधो …

બધિર: નકાબમાં તું સ્ટનિંગલી બ્યુટીફૂલ  લાગે છે.

બહેરી પ્રિયા: એ નકાબ નથી તમારા મોઢા પર કરોળિયાનું જાળું ચોંટ્યું છે. રોમાન્ટિક થયા વગર માળિયામાંથી નીચે ઉતરો હજી આખું રસોડું બાકી છે.

—–X—–X—–

(47920)

ફાઈનાન્સ સમજાતું નથી

પારસમણિમાં એક ગુણ હોય છે. એ જે વસ્તુને અડે એ સોનુ બની જાય. અમારા ફ્રેન્ડ સર્કલમાં એક ‘પાઠકમણિ’ છે. નામ તો એનું સંદીપ ઉર્ફે સેન્ડી પાઠક છે, પણ એની પારસમણિ જેવી સ્પર્શસિદ્ધિને લઈને વર્ષોથી એ અમારા ગ્રુપમાં પાઠકમણિ તરીકે જ ઓળખાય છે. અમારા પાઠકમણિની ખૂબી એ હતી કે એ જે કંપનીના શેરને અડે એ કંપની બેસી જાય. એના માટે એવું આજે પણ કહેવાય છે કે એ વખતે એની પાસે રિલાયન્સના શેર ખરીદવાના પૈસા નહોતા નહિ તો આજે મુકેશભાઈનો પાઈ પાઈના મહોતાજ હોત.

લોકો પાસેથી શેરબજારનું ચરિત્ર કહો કે ચારિત્ર્ય સમજવાની ઘણી કોશિશ કરી છે છતાં અમને આજ સુધી સહેજ પણ સમજાયું નથી (Click on Image to read Feelings Gujarati Magazine online…)

અમે જો સ્ટોક માર્કેટમાંથી બે પૈસા કમાયા હોઈએ તો એ પાઠકમણિને કારણે કમાયા છીએ એ કબુલવામાં અમને લેશમાત્ર પણ શરમ નથી. પાઠક અમારા જીવનમાં આવ્યો ત્યાં સુધી સ્ટોકમાં અમારો જે કંઈ થોડોઘણો અનુભવ હતો એ એવો હતો કે અમે પાડો મારતા અને અમારા હાથમાં એનું પૂછડું જ આવતું. મોટા ભાગના કિસ્સામાં અનાજના માર્કેટમાં જેને ‘અનાજ વેચ્યું અને બારદાન કમાયા’ એવું બનતું. અમુક કિસ્સામાં નફા કરતા દલાલી વધુ ચુકવતા. મૂળ અમે ભોળા હ્રદયના એટલે કોઈ અમને ટીપ આપે એટલે લઇ લેતા. પછી થતું એવું કે બધા નીકળતા હોય ત્યારે અમે માર્કેટમાં એન્ટ્રી લેતા અને પછી એમ લેટ એન્ટ્રીને લઈને કેટલીય વાસુકી ગયેલી ગાયો અમારી ગમાણમાં બંધાઈ ગઈ હતી! છતાં વટના માર્યા અમે અમારી જાતને લોંગ ટર્મ ઇન્વેસ્ટર ગણાવતા એ જુદી વાત છે. શેર લીધાના દસ-દસ વર્ષ પછી આજે પણ કોઈ શેરનો ભાવ દોઢ રૂપિયાથી વધીને એક રૂપિયો પંચાવન પૈસા થાય ત્યારે અમે જમતી વખતે થાળીમાં ગોળનો ગાંગડો અચૂક લઈએ છીએ. આ હાલત હતી અમારી. લોકોને ધૂમ કમાતા જોઇને ખૂબ હાથપગ માર્યા, પણ સફળતાની ફોર્મ્યુલા હાથ લાગી નહોતી. પછી અમારા જીવનમાં પાઠક આવ્યો!

શેર બજારમાં ઇન્વેસ્ટ કરનારા લોકો કંપનીના પ્રમોટર્સ અને કંપનીની ફન્ડામેન્ટલ્સ જોઇને રોકાણ કરતા હોય છે; અમે પાઠકને જોઇને શેર ખરીદતા! ફોર્મ્યુલા સાવ સાદી હતી – પાઠક જે માલ ઉપાડે એ અમારે ફૂંકી મારવાનો! એની વક્રદ્રષ્ટિ જે કંપનીના શેર પર પડતી એના શેર અમે ચોઘડિયું જોયા વગર ફટકારી મારતા. એ જે કંપનીના શેર વેચે એ અમે ખરીદી લેતા! આજ દિવસ સુધી અમે ખોટ ખાધી નથી. હા, નફામાં થોડું ઘણું નુકસાન થયું હશે, પણ મૂડી અખંડ રહી છે.

શેરબજાર રૂપી સમંદરમાં અમે તો નાનું માછલું છીએ પણ શેર બજારમાં મગરમચ્છ ગણાય એવા લોકો અમારા મિત્ર છે. એ લોકો પાસેથી શેરબજારનું ચરિત્ર કહો કે ચારિત્ર્ય સમજવાની ઘણી કોશિશ કરી છે છતાં અમને આજ સુધી સહેજ પણ સમજાયું નથી. અત્યારે પણ જે પ્રશ્ન અમારા મગજની નસ ખેંચી રહ્યો છે તે એ છે કે કોરોનાકાળમાં ફાર્મા અને અમુક જીવનજરૂરિયાતની ચીજોના શેર વધે એ સમજ્યા પણ એ સિવાયના સ્ટોક શું કામ વધે છે? સ્કેમના લીધે શેરબજારમાં ઘોડા સાથે ગધેડા પણ દોડતા થઇ જતા હોય છે એ અમને હર્ષદ મહેતા પરની વેબસિરીઝ જોવાથી સમજાયું છે. એટલે અત્યારે અમે ‘વેલકમ’ વાળા ઉદય શેટ્ટીની જેમ કંટ્રોલ કરી રહ્યા છીએ. હર્ષદ મહેતાની સીરીયલ પરથી એ પણ સમજાયું કે પાનવાળા અને રિક્ષાવાળા શેરબજારની ટીપ્સ આપતા થઇ જાય એ સમય બજારમાંથી નીકળી જવાનો ગણવો. આમ પણ અમે એન્જીનીયર છીએ એટલે ફાઈનાન્સના વિષયમાં અમે એટલા કાચા છીએ કે અમે તો ઓટીપી પણ અઠવાડિયા સુધી વાપરવાનો પ્રયાસ કરીએ છીએ.

મૂડી રોકવી ક્યાં? ફાઈનાન્સના ખેલાડી પાસે મૂડીરોકાણ માટે સલાહ લેવા જઈએ ત્યારે એ લોકો ચેતવતા હોય છે કે વધુ પૈસા કમાવા હોય તો રિસ્ક પણ વધુ લેવું પડશે. રિસ્ક લેવાની હિંમત ન હોય તો નેશનલાઈઝડ બેંકમાં ડીપોઝીટ કરો. આ રિસ્ક પણ અજબ બલા છે. સરકાર વધુ વળતર આપતી સ્કીમ માટે ‘આ રોકાણ બજારના જોખમોને આધીન છે. સ્કીમના બધા દસ્તાવેજ તપાસીને રોકાણ કરો’ એવી ચેતવણી આપે છે. તો સામે ‘સ્કેમ..’ સીરીયલમાં હર્ષદ મહેતા પણ સૂત્ર આપે છે – રિસ્ક હૈ તો ઈશ્ક હૈ! વોરન બફેટ કહે છે કે ‘તમે જે ન જાણતા હોવ એ કરવા જાવ એને રિસ્ક કહેવાય’. અમારા માનવા મુજબ બફેટે આ વાત શેર બજારના સંદર્ભમાં તો નહિ જ કહી હોય કારણ કે અમે શેર બજારના અઠંગ ખેલાડીઓને લાખના બાર હજાર કરતા જોયા છે. ભલે અમે શેરબજાર વિષે એમના જેટલું જાણતા નથી છતાં અમે મ્યુચ્યુઅલ ફંડ અને શેરમાં પૈસા રોકીએ છીએ કારણ કે અમારી પાસે કોઇપણ જાતના જોખમની અણી કાઢે એવો પાઠકમણિ છે!

મૂડી રોકાણની જેમ ઉધારીનું શાસ્ત્ર પણ અમને સમજાયું નથી. અમે હોસ્ટેલમાં રહેતા ત્યારે કોઈ એક બીજા ઉપર પાંચ રૂપિયા જેવી સામાન્ય રકમ ઉધાર આપવા જેટલો પણ ભરોસો નહોતું કરતું. એ સમયે બેંકો પણ જાણે પૈસા ઉઘરાવવા માટે જ બની હોય એવું લાગતું. ડિપોઝીટો માટે બેન્કના અધિકારીઓ મુડીપતિઓના પગે પડતા. ક્યારેક  બેન્કમાંથી મોટી રકમ ઉપાડવી હોય તો ચેક કરતાં બંદૂકથી પૈસા ઉપાડવાનું સહેલું જણાતું. આજે તો વાહન, મકાન કે પર્સનલ લોન આપવાવાળા ફોન કરી કરીને લોહી પી જાય છે. અમને તો લોન કંપનીના એક્ઝીક્યુટીવ લોહી પીવા માટે હાથમાં ભૂંગળી લઈને ફરતા હોય એવું જ દેખાય છે. સાચું કહું? રૂપિયા ઉછીના આપવામાં માટે બેંકવાળાને આટલી તાણ કરતા જોઇને પહેલાં તો અમે ગળગળા થઇ જતા કે હાળું બજારમાં આપણી શાખ છે! પછી સમજાયું કે એમનો આખો કારોબાર આપણી ऋणम् कृत्वा घृतम् पिबेत – દેવું કરીને પણ ઘી પીઓની વૃત્તિ પર આધારિત છે. એકવાર માત્ર બે દિવસમાં લાખો રૂપિયાની લોન આપવાની ઓફરથી લલચાઈને અમે બહેરી પ્રિયા માટે ટુ વ્હીલરની લોન લેવા ગયા તો લોનના ફોર્મ, ચેક, ગેરંટી અને સ્ટેમ્પ પેપર પર એટલી સહીઓ કરવાની આવી કે ત્રણ દહાડા સુધી તો જેવી પેન હાથમાં આવતી કે અમારાથી સહી થઇ જતી! ઓછું હોય એમ મેં મારી જે ઓળખ આપી એ વ્યક્તિ હું જ છું કે નહિ એની જયારે સાબિતી આપવાની આવી ત્યારે લાગ્યું કે હાળી આપણી વેલ્યુ એક એકટીવા જેટલી પણ નથી!

થોડા સમય પહેલાં હું હિંચકે બેઠા બેઠા પેટ્રોલના ભાવ વધારા વિષે વિચરતો હતો ત્યાં જ અજાણ્યા નંબર પરથી ફોન આવ્યો. સામે છેડે કન્યા હતી.

‘સર, હું આઈએલયુ બેન્કમાંથી લવલીના લોનવાલા બોલું છું’.

‘બોલો. શું કામ હતું?’ મેં કહ્યું.

‘સર, આપને વાહન માટે લોન જોઈએ છે’?

‘હા. જોઈએ છે’.

‘ટુ વ્હીલર કે ફોર વ્હીલર’?

‘ટુ વ્હીલર’.

‘પેટ્રોલ કે બેટરી ઓપરેટેડ’?

‘હવે તો તાજા લીલા ઘાસથી ઓપરેટ થાય એવું લેવું છે’.

‘તમે કયું વ્હીકલ લેવા માગો છો’?

‘ઘોડાગાડી’! સામેથી ફોન કટ થઇ ગયો.

લોન માટેના ફોનનો તો આ રીતે નિકાલ કરી દઉં છું પણ ક્રેડીટકાર્ડવાળાનાં દાવનો તોડ હજી નથી જડ્યો. આપણે બેંકના મેનેજરની દીકરીના લગનમાં હજાર રૂપિયા ચાંલ્લો કરી આવ્યા હોઈએ અને વળતા વ્યવહારે એ આપણને ન્યાલ કરવા માંગતા હોય એમ લાઇફ ટાઈમ મફ્ફત ક્રેડીટ કાર્ડ આપવા માટે એ લોકો અઠવાડિયામાં ચાર વાર ફોન કરાવતા હોય છે. મને હાળું એ સમજાતું નથી કે આપણે રૂપિયા આપ્યા વગર ક્રેડિટકાર્ડથી માલ ખરીદીએ અને પછી એ રૂપિયા મહીને ચૂકવીએ એમાં ક્રેડિટકાર્ડ કંપનીઓને એટલો તો શું દલ્લો મળી જતો હશે કે કાર્ડ વેચવા કન્યાઓ પાસે ફોન કરાવતા હશે? અમુક વાર તો અમે સિન્કમાં વાસણ માંજતા હોઇએ ત્યારે અજાણ્યા નંબર પરથી કોઈ કન્યાનો ફોન આવે અને અમને મંજુલ સ્વરમાં પૂછે કે, ‘સર, હું આઈસીયુ બેંકમાંથી બોલું છું અને અમારી બેંક તમને એક લાઈફ ટાઈમ મફત ક્રેડિટકાર્ડ ઓફર કરે છે, તમને ઇન્ટરેસ્ટ છે?’  ત્યારે ધર્મસંકટ ઉભું થઈ જાય છે. એક તો કન્યાનો ફોન હોય એટલે ના પાડવામાં અવિવેક થાય તો વધારે ખુંચે, એમાં મફતની વાત હોઈ અમદાવાદી તરીકે વિશેષ રસ પડે. એકંદરે થાય એવું કે અમને વાસણ માંજવા કરતાં કન્યા સાથે વાતચીત કરવામાં વધુ રસ હોવા છતાં અમારા ‘સેનીટરી ઇન્સ્પેક્ટર’ના કડક સ્વભાવના લીધે ‘ના, ઇન્ટરેસ્ટ નથી હોં’ કહીને ફોન મૂકી દેવો પડે છે. જોકે અમને મદદરૂપ થવા માગતી કન્યાને ક્યારેય કડક અવાજમાં ખખડાવવાની ચેષ્ટા અમે કરી શકતા નથી. છતાં એકાદું ક્રેડિટકાર્ડ રાખવું પડે એટલે અમે રાખ્યું છે. પણ એના બિલની ઉઘરાણી બહેનો નહીં ભાઈઓ કરે છે, અને એમનો અવાજ બહેનો જેટલો મધુર નથી હોતો એટલું અમને સમજાયું છે.

ધન ઉપાર્જન, સંચય અને વ્યયના મામલે આવી જાત જાતની બોલિંગ સામે બેટિંગ કરતા કરતાં એટલું સમજાયું છે કે પૈસાની અતિશય લાલસા પણ ન હોવી જોઈએ કે પછી એની તૃષ્ણા જ ન હોય એવી વિરક્ત મન:સ્થિતિ પણ ન હોવી જોઈએ. એક સંસ્કૃત સુભાષિત મુજબ शनैः शनैश्च भोक्तव्यं स्वयं वित्तमुपार्जितम् અર્થાત સ્વઉપાર્જિત ધનને યથાવકાશમ્ છતાં અવધાનપૂર્વક વાપરતા રહેવું એ જ આદર્શ રસ્તો છે. બાકી અંબાણી-અદાણી, બીલ ગેટ્સ (છૂટાછેડા પહેલાનો), ઇલોન મસ્ક અને ઝેફ બેઝોસ જેવા નામો તરફ નજર પડશે ત્યારે લાગશે કે આપણે પૃથ્વી પર અમસ્તો જ આંટો મારવા આવ્યા છીએ અને કઈં સાહસ કર્યા વગર જ પાછા જઈશું. જો કે પછી નિરવ મોદી, મેહુલ ચોક્સી અને વિજય માલ્યાના સાહસો પર નજર કરશો ત્યારે થશે કે આપણા જેવા પ્રામાણિક અને આબરુદાર માણસો પૃથ્વી પર વસે છે એટલે જ પ્રલય નથી આવતો. અસ્તુ.

सुन भाई साधो …

‘તમે શટલ રિક્ષા ચલાવો છો?’
‘ના. હું ગઝલ ગાયક છું અને મને પોગરામમાં હાર્મોનિયમ સાઈડ ઉપર રાખીને વગાડવાની ટેવ છે’.

-----X-----X----- ૪૭૮૦૩ 

જોશ-ઓ-જુનૂનથી ઉજવો – ટોઇલેટ ડે

To read this and other articles online on Feeling Gujarati Magazine, click on following link … https://issuu.com/feelings/docs/feelings_1st_december_2020_issue

સ્કૂલમાં જયારે ‘મારો પ્રિય ઉત્સવ’ વિષય ઉપર નિબંધ લખવાનો આવતો ત્યારે અમે નિબંધની શરૂઆતમાં લખતા કે આપણા દેશની પ્રજા ઉત્સવ પ્રિય છે, ઉત્સવો આપણા જનજીવનને ધબકતું રાખે છે વગેરે વગેરે. કારતક મહિનાથી નવું વર્ષ શરુ થાય ત્યારથી લઈને આસો મહિના સુધી સતત ધાર્મિક ઉત્સવો આવતા રહે છે. સાથે સાથે ગણતંત્ર દિવસ અને પ્રજાસત્તાક દિવસ જેવા રાષ્ટ્રીય તહેવારો પણ આવતા રહે છે. અચરજ એ વાતનું છે કે આજકાલ તહેવારો ગૌણ બની ગયા અને ઉજવણી મુખ્ય બની ગઈ છે.

સોશિયલ મીડિયાના આગમન પછી ઉજવણીમાં નવો રંગ ઉમેરાયો છે. આટલા તહેવારો ઓછા હોય એમ આઈપીએલવાળા એ સાત-આઠ અઠવાડિયા લાંબી આઈપીએલ ટુર્નામેન્ટને ઇન્ડીયાકા ત્યોહાર જાહેર કરી દીધી તો લોકોએ એને પણ તહેવાર તરીકે અપનાવી લીધી છે! પ્રજા પણ સતત ઉજવણીમાં રત રહેવા માગતી હોય કે પછી બીજું કોઈ કારણ હશે પણ હવે તો લોકો રોઝ ડે, ચોકલેટ ડે, ટેડી ડે, કિસ ડે અને વેલેન્ટાઇન ડે જેવા દિવસો પણ મન મુકીને ઉજવે છે. આ બધામાં સામાન્ય વાત એ છે કે આ બધા જ તહેવારો કે ડેઝમાં દુકાનદારો અને વેપારીઓને ઘરાકી થાય છે – સિવાય કે ‘હગ ડે’ અને ‘ટોઇલેટ ડે’!

‘હગ ડે’ અને ‘ટોઇલેટ ડે’ને એક બીજા સાથે કોઈ સંબંધ નથી. ‘હગ ડે’નો અર્થ ‘ચક દે’ જેવો પણ નથી થતો. અંગ્રેજીમાં ‘ટુ હગ’ એટલે ભેટવું. અંગ્રેજી કેલેન્ડર પ્રમાણે ૧૨મી ફેબ્રુઆરી હગ ડે તરીકે ઉજવાય છે; એ દિવસે લોકો પ્રિય પાત્રોને ભેટીને એમના માટેનો પ્રેમ અભિવ્યક્ત કરતા હોય છે. જયારે યુનાઈટેડ નેશન્સ દ્વારા ટોઇલેટ ડે સ્વચ્છતા અને જાહેર સુખાકારી અંગે જનજાગૃતિ આવે એ માટે ઉજવવામાં આવે છે. જે ખુબ જરૂરી છે. કમનસીબે રોઝ ડે અને ચોકલેટ ડેની જેમ આ દિવસની ઉજવણી જોઈએ તેટલા જોશ-ઓ-જૂનુનથી થતી નથી! આટલા અગત્યના ડેની ઉજવણીમાં લોકોની ઉદાસીનતા અમને સતાવે છે.

ફાધર્સ ડે, મધર્સ ડે કે પછી થેન્ક્સ ગિવિંગ ડે જેવા દિવસોની ઉજવણી થાય ત્યારે અદક્પાંહળા લોકો કહેતા હોય છે કે આવા દિવસો વર્ષમાં એક દિવસ ઉજવીને ભૂલી જવાના બદલે બારે માસ ઉજવાવા જોઈએ. જયારે ટોઇલેટ ડે એ એવો દિવસ છે જે અબાલ વૃદ્ધ રોજ ‘ઉજવતા’ હોવા છતાં એનું કોઈ મહત્વ ગણાતું  જ નથી! રોજ સવારે આ ઉજવણી નિયત સમયે થઇ જાય એ માટે લોકો પોતાનાથી બનતું બધું કરી છૂટતા હોય છે. અમુક લોકો જોર લગાવીને કે પછી આગલી રાત્રે ચૂરણ કે ફાકી લગાવીને બીજા દિવસે ઉજવણીને અંજામ આપતા હોય છે. મુંબઈ જેવા શહેરમાં રેલવેના પાટા પર થતી ઉજવણી જગમશહુર છે. પણ બધે જ અન્ય દિવસો જેવી ધામધૂમનો સદંતર અભાવ વર્તાય છે. આમાં આગલી રાત્રે ખાધેલા વાલ-વટાણાથી થતા ધૂમ-ધડાકાને ધમધૂમમાં ખપાવવાની ચેષ્ટાનો અમે વિરોધ કરીએ છીએ.

અમે નથી કહેતા કે ઉજવણીના ભાગ રૂપે તમે ટોઇલેટમાં રોશની કરો, રંગોળી કરો, ફટાકડા ફોડો કે ડીજેના તાલ ઉપર નાગિન ડાન્સ કરતા કરતા ઉજવણી કરો; પણ તમારે જનજાગૃતિ લાવવી હશે તો આ ઉજવણીને વ્યક્તીગતના બદલે સામુહિક ઉજવણીનો દરજ્જો આપવો જોઇશે.

ટોઇલેટ ડેની ઉજવણી સમૂહમાં કરવી કે વ્યક્તિગત એ બાબતે યુનો કોઈ સ્પષ્ટતા નથી. છતાં પણ આપણા દેશમાં જનજાગૃતિમાં કૂચ, પ્રભાત ફેરી અને સરઘસનું પ્રદાન જોતાં ‘ગમે ત્યાં ખાવ પણ શૌચાલયમાં જ જાવ’ કે ‘જહાં સોચ વહાં શૌચાલય’ જેવા સૂત્રો સાથેના બેનર અને લોટા-ડબલા, ઝાલર-મંજીરા સાથે ગાતા-સૂત્રોચ્ચાર કરતા ભાગોળ તરફ કૂચ કરી જવાના કાર્યક્રમો આપી શકાય. જે વડીલો ભાગોળની ખુશનુમા સવારના વાતાવરણમાં થતી મિત્રો સાથેની ગોષ્ટી સહિતની ઉજવણીની ખોટ અનુભવતા હોય એ આમાં ઉમળકાભેર ભાગ લઇ શકે. જોકે સ્વચ્છ ભારત અભિયાન હેઠળ જાહેરમાં આ કાર્યક્રમ કરનાર વ્યક્તિને પણ દંડ કરવામાં આવતો હોઈ સામુહિક ઉજવણી તો બિલકુલ અશક્ય છે. પણ જેમ અંતિમ યાત્રા પછી ઘરે આવીને નહાવાનો રીવાજ છે એમ આ કિસ્સામાં નગરયાત્રા કર્યા પછી ઘરે આવીને ઉજવણી કરતા કોણ રોકી શકશે? આમ પણ આ દિવસની ઉજવણીનો હેતુ આ ‘ઉજવણી’ ખુલ્લામાં કે પાદરના બદલે ઘર પુરતી જ માર્યાદિત રહે એ જ છે. બાકી હૈયામાં હામ અને પેટમાં ધાન હશે તો કશું અશક્ય નથી.

આ ઉજવણીમાં વ્યક્તિ તરીકે આપણી જવાબદારી શું એ પણ દરેકે વિચારવું રહ્યું. દરેકના પોતાના પ્રશ્નો હોઈ શકે છે. જેમ કે કોઈ આ આખી ઉજવણીને પોતાના પુરતી સીમિત રાખવા માગતું હોય એવું બને. એ સિવાય સમાજ જોશો જૂનુનથી ઉજવણી કરવા માટે બહાર પડવા હાકલ કરતો હોય અને તમે ઉજવણી કરી લીધી હોય કે પછી ઉજવણીમાં વાર કે બાધા હોય તો શું કરવું? એવા કિસ્સામાં જો તમે મોકો ચુકી જાવ તો કવિઓ રસ્તો બતાવતા કહે છે એમ – સાવન આયે ય ના આયે જીયા જબ ઝૂમે સાવન હૈ … અર્થાત ભલે તમે સામુહિક ઉજવણીમાં સામેલ ના થઇ શકો પણ અંગત રીતે જયારે પણ ઉજવો – કોઈ કચાશ રાખ્યા વગર ઉલટભેર અને ધામધૂમથી ઉજવો. યે કુદરત કા તકાજા હૈ જરા ઝૂમ કે મનાઈયે …

सुन भाई साधो …

માથામાં સફેદી હોય એ વ્યક્તિ અનુભવી અને જમાનાની ખાધેલ જ હોય એ જરૂરી નથી. એ ઘંટીવાળો કે ધોળવાવાળો પણ હોઈ શકે છે.

—–X—–X—–

૪૮૧૧૦

વંદો

એક સંશોધન પ્રમાણે પૃથ્વી ખંડોમાં વિભાજીત થઇ એ પહેલાં વંદા તરીકે ઓળખાતા કીટકો જન્મી ચુક્યા હતા; એટલે દુનિયાના દરેક ખૂણે અને તિરાડોમાં તમને વંદા જોવા મળશે. વંદાનું વૈજ્ઞાનિક નામ છે પેરિપ્લેનેટા અમેરિકાના. તમને આશ્ચર્ય થશે કે દુનિયાના અનોખા વંદા પ્રેમીઓ પણ અમેરિકાના! ત્યાં લોકો વંદા પાળે છે, ઉછેરે છે અને વંદાનો બાકાયદા વેપાર થાય છે! ચીનાઓ માટે તો વંદા કારીયાણું ગણાય. ચીનમાં વિશ્વનું વંદાનું સૌથી મોટું બ્રીડીંગ ફાર્મ છે જે વર્ષે છ લાખ કરોડ વંદાનું ‘ઉત્પાદન’ કરે છે. તમે મહિલા હોવ અને અત્યારે આ વાંચી રહ્યા હોવ તો તમને ‘હાઆઆઆય હાય’ બોલવાની છૂટ છે. યસ, એ લોકો વંદા ઉછેરતા હોય છે. ઇન ફેક્ટ અમેરિકનો તો ઉંદર, ગોકળ ગાય, કાચંડા, દેડકા અને કરોળિયા પણ પાળતા હોય છે. એના નામ પણ રાખતા હોય છે. ત્યાંના લોકો એમના પાળેલા દેડકા અને કાચંડાને મિષ્ટાન્નમાં વંદા પીરસે છે.

To read this article and other columns click: https://www.feelingsmultimedia.com/feelings-gujarati-magazine-november-december-2019/

મને નથી લાગતું કે ચીનાઓ સિવાય વંદા બીજા કોઈના કામમાં આવી શકે કારણ કે એમની પાસેથી બીજું કંઈ કામ લઇ શકાતું નથી. નથી એમની પાસે ખેતી કરાવી શકાતી કે નથી વંદી દૂધ આપતી. વંદો કૂતરાની જેમ ચોકી નથી કરતો કે વંદાની મૂછ પકડીને રૂઆબથી ફરવા નીકળી શકાતું નથી. આપણે ત્યાં ગાય, કૂતરા, વાંદરા અને બકરીની જેમ વંદા આપણી સાથે જ રહેતા હોવા છતાં કોઈને વંદા પાળવાનો શોખ હોય એવું જોયું નથી. કદાચ રડ્યો ખડ્યો કોઈ વંદા પાળવાનો શોખીન હોય તો પણ એને એના ઘરના લોકો જ મેન્ટલ હોસ્પીટલમાં મૂકી આવ્યા હોય એટલે એ આપણી નજરે ન ચઢે.
વંદો ક્યારે શું કરશે એનું પણ કઈં ઠેકાણું નહિ. અમુક વંદા આપણને જોઈને ભાગીને નજીકની તિરાડ કે બાકોરામાં ભરાઈ જતા હોય છે. બહુ ભાગાભાગી કરનારો વંદો વહેલો મારે છે. આવા વંદા એવા બાવરા હોય છે કે નજીકમાં જેનો પગ હોય એની ઉપર ચઢી જતા હોય છે. આવા જ એક વંદાના લીધે અમારા મિત્ર મેહુલનું નાક તૂટી ગયું હતું. તમને થશે કે જમીન પર સરકતો વંદો નાક કેવી રીતે તોડે? એ તો એકવાર વંદો ઓચિંતાનો તમારા પગ નીચે આવે અને પગ નીચે પાપડ કચરાતો હોય એવો અવાજ આવશે ત્યારે જ ખબર પડશે. મારા મિત્ર સાથે આવું થયું ત્યારે ભડકીને એણે એક પગે એવો કૂદકો મારેલો કે બીજા પગનો ઢીંચણ નાક ઉપર ટીચાયેલો. એક અઠવાડિયા સુધી એ ટેડીબેર જેવું નાક લઈને ફરેલો. લોકો પૂછે તો જવાબ પણ શું આપે બિચારો.
ઉડવાની બાબતમાં મોર અને વંદા સરખા આળસુ હોય છે. બંનેને એમને પાંખો હોય છે પણ એ મોટેભાગે જમીન ઉપર ફરવાનું જ પસંદ કરે છે. ફેર એટલો કે વંદા ટહુકા કરતા નથી. વંદા અને વંદી બંનેને મૂછો હોય છે. એ રીતે એમનામાં પુરુષ અને મહિલા વર્ગ બંને માટે મરદનું ફાડિયું રૂઢી પ્રયોગ વાપરી શકાય છે. એમનામાં હેર સ્ટાઈલ જેવું કંઈ હોય છે કે નહિ એ તો આપણને ખબર નથી પણ આપણે ત્યાં છોકરીઓ કપાળ આગળ વંદાની મૂછો જેવા અને જેટલા વાળ રાખતી હોય છે. હકીકતમાં વંદાની મૂછો એ વંદાની એન્ટેના છે જેનાથી એ એની આસપાસ ખબર રાખતા હોય છે. છોકરીઓને આસપાસની ખબર રાખવા માટે એવી એન્ટેનાની જરૂર પડતી નથી. ભગવાને એમને કુદરતી રીતે સિકસ્થ સેન્સ આપી છે અને એનાથી એ ભલભલાની ખબર લઇ નાખતી હોય છે.
છોકરીઓને વંદા ગમતા નથી એનું એક કારણ એ પણ હોઈ શકે કે વંદા એક જ કલરના આવતા હોય છે. હા, થોડી ઘણી ડીઝાઈન મળે પણ શેડ એક જ. હાઉ મીન. બીજી એક જાણીતી બાબત છે કે સ્ત્રીઓ વંદાથી ડરતી હોય છે. આમાં બહેરી પ્રિયા સિવાયની બાકીની સ્ત્રીઓ ગણવાની. પ્રિયા વંદાથી ડરતી નથી. એનો પરચો એણે લગ્નના બીજા જ દિવસે સવારે આપી દીધો હતો. બન્યું એવું હતું કે બધા ડ્રોઈંગ રૂમમાં બેઠા હતા ત્યારે ટીવીની કેબીનેટ નીચેથી વંદો નીકળ્યો અને હું બેઠો હતો એ તરફ ધસ્યો. મને એમ કે એને સોફા નીચે જવું હશે એટલે મેં બંને પગ સોફા ઉપર લઇ લીધા. પણ એ સોફા નીચે ઘૂસે એ પહેલાં જ પ્રિયા ઉભી થઇ અને અચાનક રજનીકાંતના હાથમાં ગન પ્રગટ થાય એમ જ એના હાથમાં સ્લીપર પ્રગટ થયું! મને એમ કે એક જ ઝાપટમાં વંદા કા છુંદા હો જાએગા. લેકિન કિન્તુ પરંતુ એણે એમ ન કર્યું. એણે હળવેથી વંદાને સ્લીપર નીચે દબાવ્યો અને રોજર ફેડરર જેમ વિમ્બલડન ટ્રોફી ઉંચી કરે એ અદાથી વંદાને મુછથી પકડીને ઉંચો કર્યો! એના મોઢા ઉપર વિજયી સ્મિત હતું. આટલે સુધી બધું ઠીક હતું પણ વંદાને બહાર ફેંકવા જતી વખતે એણે તરફડતા વંદાને મારી ઉપર ફેંકવાની ચેષ્ટા કરી! આમ તો એ એ મારાથી દસેક ફૂટ દૂર હતી અને મને એ પણ ખબર હતી કે એ નાટક જ કરે છે પણ એ આવું કરશે એવી કલ્પના નહોતી એટલે હું ચમકીને સોફામાં ગબડી પડ્યો. જોઇને એ હસી અને મારી તરફ જોઇને માર્મિક સ્મિત કરતી કરતી બહાર ગઈ. બસ, એ દિવસથી અમારા જીવનમાં લીટીઓ દોરાઈ ગઈ. આજે અમે સુખી છીએ – એક વંદાના કારણે!
सुन भाई साधो …
દીપિકા: તારે લગ્નમાં આવા વેશમાં નથી આવવાનું.
રણવીર: શું પ્રોબ્લેમ છે આ ડ્રેસમાં? કેટલો સરસ છે.
દીપિકા: એ શાક ભરવાનો કોથળો છે સ્ટુપીડ.

—–X—–X—–